Der ISLAM

Almanya’nın sömürgeciliğe katılma sürecinde Hamburg’da faaliyete geçen Kolonialinstitut’un kurulması döneminde, 1908 yılında oluşturulan Lehrstuhl für Geschichte und Kultur des Orients’te profesör olan Carl Heinrich Becker tarafından, bu sürecin ihtiyaçlarıyla ilgili yapılan bilimsel araştırmaların sonuçlarını yayımlamak amacıyla 1910’da kurulmuştur. Dergi, ilk sayısında editör Becker’in “Der Islam als Problem” başlıklı yazısında bizzat açıkladığı programa göre hem bir din hem bir coğrafya hem de bir kültür-medeniyet olarak algılanan İslâm’ı bir problem şeklinde gören tipik oryantalist yayın organı biçiminde neşir hayatına başlamış ve öylece devam etmiştir. Bu programa göre araştırmacının görevi, müslümanların veya bir din olarak İslâm’ın karşı karşıya bulunduğu meseleleri ortaya koyup onlara çözüm aramak değil “bir problem olarak” İslâm’ı ve müslümanları araştırmaktır. Der Islam, Becker’in uhdesinde bulundurduğu kürsüyle irtibatlı olarak İslâm kültürü ve tarihi hakkında yapılan araştırmaları yayımlamış, çağdaş İslâm dünyasıyla ilgili yazılara alâka göstermemiştir.

Bugüne kadar Becker’in tanımladığı geniş çerçeveli anlamda İslâm ve müslümanlar konusunda araştırmalara katkı niteliğinde pek çok önemli yazının yer aldığı dergi, önceleri başta Becker olmak üzere Alman şarkiyatçılarının çalışmalarını yayımladığı bir forum özelliği taşımakta iken zamanla bütün şarkiyatçılığın çok uluslu bir yayın organı haline gelmiş ve bu genel tavır dışında herhangi bir ideoloji ve özel akımı esas almaksızın ortaya çıkan yeni görüşlerin önemli bir göstergesi olmuştur. Editörlüğünü Becker’in ardından Rudolf Strothmann, Bertold Spuler, Heinz Halm, Albrecht Noth ve Jürgen Paul’ün üstlendiği dergi, başlangıçta yılda üç fasikülden oluşan bir cilt halinde neşredilmekte iken 1970’li yıllardan itibaren fasikül sayısı ikiye indirilmiştir. I ve II. Dünya savaşları sırasında, 1946-1948 arasında, 1950 ve 60’lı yıllarda bazı aksamalar olduğu için 2000 yılında ulaşılan cilt sayısı yetmiş yedidir.

İslâm coğrafyasında genel olarak Arap, Türk ve İran bölgeleriyle ilgili araştırmalara yer verilen dergide yayımlanan yazılar din, toplum, siyaset, tarih, hukuk, filoloji, edebiyat, mimari ve sanat alanlarında olup izlenen yayın politikası gereği çağdaş İslâm dünyasını ve kültürünü kapsamamaktadır. Makale, belge neşri, metin tahkiki gibi bilimsel çalışmaların yanında kitap tanıtımı ve tenkitleri de neşredilmekte, normal fasiküllerin dışında özel sayı çıkarılmamasına rağmen zaman zaman kitap formunda ekler yayımlanmaktadır. Rudolf Strothmann’ın Das Staatsrecht der Zaiditen (1912) ve Max Horten’in Das philosophische System von Schirázi (1640) (1913) adlı eserleri derginin eki olarak verilen kitaplar arasında bulunmaktadır.

Dergide neşredilen yazılar genellikle alanlarına bilimsel katkıda bulunmakla birlikte bunlar arasında Becker’in kaleme aldığı makalelerin yanında Gustave Edmund von Grunebaum’un İslâm medeniyetinin kaynakları üzerine yazdığı önemli makalesi (XLVI [1970], s. 1-54), Helmut Gätje’nin Fârâbî’nin eserlerinde yer alan semantik-semiyotik cihetleri ele aldığı (XLVII [1971], s. 1-24), Erwin I. Rosenthal’in İslâm toplumunda devletin rolünü tahlil ettiği (L [1973], s. 1-28), Gregor Schoeler’in müslümanlar tarafından geliştirilen rivayet usullerini incelediği (LXII [1985], s. 201-230; LXVI [1989], s. 38-62, 213-251) yazıları, yine benzer bir konuda fıkıhla irtibatlı olarak Harald Motzki’nin İbn Şihâb ez-Zührî hakkındaki makalesi (LXVIII [1991], s. 1-44) özellikle dikkat çeken çalışmalardandır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2001 yılında İstanbul’da basılan 23. cildinde, 42-43 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.