STROTHMANN, Rudolf

4 Eylül 1877’de Almanya’nın Vestfalya bölgesindeki Lengerich-Wechte’de dinine bağlı hıristiyan bir aile içinde doğdu. İlk ve orta öğreniminden sonra Halle ve Bonn üniversitelerinde hıristiyan teolojisi ve şarkiyat okudu. Hocaları arasında meşhur şarkiyatçı Carl Brockelmann da bulunmaktadır. 1905’te Münster’de öğretmen olarak çalışmaya başladı. 1907-1923 yılları arasında Schulpforta’da lise öğretmenliği ve papazlık yaptı. Bu arada ilmî çalışmalarını devam ettirdi ve 1911’de Halle Üniversitesi’nde Carl Brockelmann’ın yanında Das Staatsrecht der Zaiditen başlıklı doktora tezini hazırladı. 1923’te Carl Heinrich Becker ve Hellmut Ritter’in girişimiyle Giessen Üniversitesi’nin Şarkiyat Bölümü’nde öğretim üyeliğine tayin edildi. 1927 yılında Ritter’in halefi olarak Hamburg Üniversitesi’ne geçti. 1947’de emekli olmasından sonra da burada ders vermeye devam etti. 1911-1912, 1929-1930 ve 1952’de Suriye, Filistin ve Yemen’e araştırma gezilerinde bulunan Strothmann, Göttingen’deki İlimler Cemiyeti (Gesellschaft der Wissenschaften), Hamburg’daki Joachim-Jungius Topluluğu ve Bombay’daki Ismaili Society üyesiydi. Carl H. Becker tarafından kurulan Der Islam dergisinin editörlüğünü 1927’den itibaren yalnız, 1948’den 1960’a kadar öğrencisi Bertold Spuler ile birlikte yürüttü. Uzun bir hastalık döneminin ardından 15 Mayıs 1960’ta Hamburg’da öldü.

Strothmann şarkiyat alanındaki çalışmalarını başta Zeydîlik, Nusayrîlik ve İsmâiliyye olmak üzere Şiî fırkaları üzerinde yoğunlaştırmıştır. Daha çok bâtınî fırkalarla uğraşmakla birlikte İslâmiyet hakkında standart şarkiyatçı gelenek içinde görüşler dile getirmiştir. Bu gelenek İslâmiyet’i Hıristiyanlık ile mukayese edip siyaset bağlamı içinde değerlendirmektedir. Buna göre kurucusu olarak kabul edilen Hz. Muhammed bir yandan yahudi-hıristiyan geleneğinin anladığı mânada peygamber, diğer yandan devlet başkanı olduğu için İslâmiyet hem din hem de siyasî bir kurum diye ele alınmaktadır. Bundan dolayı müslümanların çeşitli fırkalara bölünmesinin önemli sebeplerinden biri olarak siyasî durumla dinî inancın birbiriyle bağlantısı üzerinde durulmuştur. Strothmann bu konuda İslâm tarihinde üç istikametin varlığından bahseder. Orta yol diye Sünnîliği görürken diğer iki uçta Hâricîlik ve Şiîlik bulunmaktadır. Sünnîler açık bir siyasî nazariye ortaya koymaktan ziyade dinî inançla siyasî gerçeği birbiriyle uyuşturma yolunu benimsemişlerdir. Hâricîler ise yönetim işini dinden tamamen ayırmışlar, buna karşılık Şiîler tam aksine imâmet meselesini bir inanç konusu haline getirerek inancın ayrılmaz bir parçası yapmışlardır. Ancak Strothmann’ın bu tasnifinin yeterince temellendirilmemiş, üstünkörü bir tasnif olduğu onun Şiîler’le ilgili olarak sonradan yaptığı bazı değerlendirmelerde ortaya çıkmaktadır. Nitekim Şiîliğin zaman içinde siyasî alanda haddinden fazla bir dirençle karşılaştığı için ağırlık merkezini dinî alana kaydırdığını iddia ederken sanki daha önceki genellemesini terketmiş gibidir (İA, XI, 502-503).

Şarkiyatçı yöntemin temel yaklaşımı olan, İslâm toplumlarındaki gelişmeleri hıristiyan kaynaklarıyla izah etme gayretlerinden uzak kalmayan Strothmann, Şiîlik’teki ıstırap (passion), tecellî (epiphanie) ve rec‘at (parusie) gibi kavramları hıristiyan düşüncesinin tesirine atıfla açıklamaya çalışır ve Şiîlik’le birlikte ıstırap çekme unsurunun tekrar dinî hayatın içine nüfuz ettiğini iddia eder. Ona göre bu ıstırap çekme rûhiyatının dinîleştirilmesi, çoğunlukla başka bir dinî tasavvurun veya mânevî unsurun buna eklenmesinden doğmuştur (a.g.e., XI, 503). Strothmann, Şiîler’in imamın ölümünü rec‘at dönüşüne inanma tasavvuruyla tesirsiz hale getirdiğini, böylece mehdî inancını ortaya çıkardığını belirtir.

Strothmann tecellî konusunda Şiî fırkaları arasındaki görüş ayrılıklarına dikkat çeker. Meselâ Zeydîler, Allah’ın imamın şahsında tecellîsini tamamen aklî olarak ilâhî hidayetle sınırlar ve söz konusu nurun mûcizevî bir şekilde Hz. Ali’nin soyuna akışını reddeder. Gulât-ı Şîa’da ise tecellî Hıristiyanlık’ta olduğu gibi kesin bir hulûl anlayışına dönüşür. Strothmann’ın Şiî akîdesiyle ilgili yorumlarında hıristiyan teolojisinin tesirlerinin takip edilmesi başka örneklerde de mümkündür. Yine İmâmiyye Şîası’nda imam bir insan olarak kalmakla beraber kendisinde kısmî hulûl yoluyla ilâhî bir nur cevherinin mevcudiyeti böyle bir tesir dikkate alınmadan anlaşılamaz. Strothmann, Şiî fırkaları üzerindeki hıristiyan tesirini gösterme hususunda oldukça gayretli olmakla birlikte sonuçta Şîa’nın İslâm dahilinde ele alınması ve bu sebeple bir bütün olarak İslâm’ın tamamını ilgilendiren meselelerle ilişkisinin kurulması gerektiğini belirtir (geniş bilgi için bk. a.g.e., XI, 502-513). Strothmann’ın şarkiyat araştırmalarıyla bağlantılı olarak ilgilendiği diğer bir alan da Doğu kiliseleridir. Nestûrî kilisesiyle Mısır’daki Kıptî kilisesi hakkında araştırmalar yapmış ve bu kiliselerin bulundukları coğrafyada güçlenmeleri için çalışmıştır.

Eserleri. Kitapları. 1. Das Staatsrecht der Zaiditen (Strassburg 1912). Der Islam dergisinin eki olarak yayımlanmış doktora tezi olup Zeydî siyaset düşüncesi hakkındadır.

2. Kultus der Zaiditen (Strassburg 1912). Zeydîlik’teki inanç ve ibadet şekillerini diğer mezheplerle karşılaştırmalı olarak ele alan bir eserdir.

3. Die koptische Kirche in der Neuzeit (Tübingen 1932). Kıptî kilisesinin Napolyon’un 1798’deki Mısır’ı işgalinden itibaren tarihçesini ele alır.

4. Die Zwölfer-Schiʿa. Zwei religionsgeschichtliche Charakter aus der Mongolenzeit (Leipzig 1926 → Hildesheim 1975). İsnâaşeriyye’nin Moğollar dönemindeki tarihiyle ilgili bir eserdir.

5. Die religiösen Kraefte Asiens (Hamburg 1937). Walther Schubring ve Wilhelm Gundert ile birlikte hazırlanan bu kitap Asya’daki Doğu dinleri hakkındadır.

6. Das Strafrecht der vorislamischen und der islamischen Araber (Hamburg 1950).

7. Morgenlaendische Geheimsekten in abendlaendischer Forschung und die Handschrift Kiel Arab. 19 (Berlin 1953). İslâm dünyasındaki bâtınî fırkalar ve bunlar üzerine Batı’da yapılan çalışmalara dairdir.

8. Esoterische Sonderthemen bei den Nusairi. Geschichten und Traditionen von den heiligen Meistern aus dem Prophetenhaus (Berlin 1958). Nusayrîlik üzerine yapılmış küçük bir çalışmadır.

Neşirleri. 1. Muhammed b. Hasan ed-Deylemî, Beyânü meẕhebi’l-Bâṭıniyye ve buṭlânüh (Geheimlehre der Batıniden nach der Apologie “Dogmatik des Hauses Muhammed” von Muhammed ibn al-Hasan ad-Dailami, İstanbul 1938).

2. Ziyâeddin İsmâil b. Hibetullah el-İsmâilî es-Süleymânî, Kitâbü’l-Mîzâc ve’t-tesnîm (Ismailitischer Kommentar zum Koran, I-IV, Göttingen 1947-1955).

3. Gnosis-Texte der Ismailiten. Arabische Handschrift Ambrosiana H 75 (Göttingen 1943).

4. Kitâbu’l-Keşf (London-Bombay 1952). Ca‘fer b. Mansûrü’l-Yemen’in İsmâilî doktrini hakkındaki eserinin neşridir.

5. Adolf Grohmann zum siebzigsten Geburtstag (Berlin 1958). Bertold Spuler ile birlikte Adolf Grohmann’ın yetmişinci doğum yılı armağanı olarak hazırlanan eser çeşitli makalelerden oluşup Der Islam dergisinin XXXIII. cildi (1958) olarak yayımlanmıştır.

Strothmann çoğunluğu Şiî fırkaları hakkında olan çok sayıda makale kaleme almıştır. Bunlardan bazıları şunlardır: “Literatur der Zaiditen” (Isl., I [1910], s. 354-368; II [1911], s. 49-78); “Bedr-Ohod und Kerbela” (OLZ, XXIX [1926], s. 809-818); “Die Charidschiten” (ZDMG, LXXXI [1927], s. LX-LXI); “Berber und Ibâditen” (Isl., XVII [1928], s. 258-279); “Islamische Konfessionskunde und das Sektenbuch des Aş‘ari” (Isl., XIX [1931], s. 193-242); “Drusen-Antwort auf Nusairî-Angriff” (Isl., XXV [1939], s. 269-281); “Kleinere ismailitische Schriften” (Islamic Research Association Miscellany [ed. Asaf A. A. Fyzee], London 1949, s. 121-163); “Die Mubâhala in Tradition und Liturgie” (Isl., XXXIII [1958], s. 5-29); “Islamstaaten und christlicher Westen heute” (Isl., XXXIV [1959], s. 1-33). Ayrıca başta The Encyclopaedia of Islam olmak üzere çeşitli ansiklopediler için maddeler yazmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2009 yılında İstanbul’da basılan 37. cildinde, 430-432 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.