EBÜ’z-ZİNÂD

65 (684-85) yılı civarında doğdu. Ebü’z-Zinâd onun hoşlanmadığı lakabıdır. Babası Zekvân, Hz. Osman’ın hanımı Remle’nin veya kızı Âişe’nin yahut Hz. Osman’ın ailesinden birinin âzatlı kölesiydi. Hz. Ömer’in katili Ebû Lü’lüe’nin kardeşi olduğu da söylenmektedir. Ashaptan Enes b. Mâlik ile Hz. Peygamber’i gördüğü söylenen Ebû Ümâme b. Sehl’den, tâbiînden ise Şa‘bî, Hz. Osman’ın oğlu Ebân, Saîd b. Müseyyeb, Hârice b. Zeyd ve pek çok hadisini rivayet ettiği Abdurrahman b. Hürmüz el-A‘rec gibi âlimlerden rivayette bulundu. Kendisinden de oğulları Abdurrahman ile Ebü’l-Kāsım, yaşça daha büyük olan İbn Ebû Müleyke ile Sâlih b. Keysân, ayrıca Mûsâ b. Ukbe, Hişâm b. Urve, Süfyân es-Sevrî, Mâlik b. Enes ve Süfyân b. Uyeyne gibi muhaddisler hadis rivayet ettiler. Ali b. Medînî onu, büyük tâbiîlerden hemen sonra gelen Medine’nin dört büyük âliminden biri saymaktadır. Süfyân es-Sevrî kendisinden emîrü’l-mü’minîn fi’l-hadîs diye söz etmektedir. Ahmed b. Hanbel ile Yahyâ b. Maîn Ebü’z-Zinâd’ın güvenilir olduğunu belirtmekte, bir başka ifadesinde Ahmed b. Hanbel, “Râvileri sika ise rivayetleri kullanılabilir” demektedir. Buhârî’nin açıkladığına göre Ebû Hüreyre’nin en güvenilir senedi Ebü’z-Zinâd – A‘rec – Ebû Hüreyre zinciridir.

Rivayetleri Kütüb-i Sitte’de yer alan Ebü’z-Zinâd, hadis ve fıkıh sahalarında olduğu gibi hesap ve şiir konularında da bilgisine başvurulan bir âlimdi. Etrafındaki yüzlerce talebe ile Mescid-i Nebevî’ye girerken onu gören muhaddis Abdürabbih b. Saîd bu haliyle bir sultana benzediğini, öğrencilerinin kendisine fıkıh, hadis, hesap ve çözemedikleri dinî meseleleri sorduklarını söylemektedir. Leys b. Sa‘d’ın belirttiğine göre hepsi de tâbiînden olan 300 kişiye Mescid-i Nebevî’de fıkıh, şiir ve benzeri ilimleri okuturdu; fakat daha sonra öğrencileri Rebîatürre’y’in ders halkasına katılınca yalnız kaldı. Belki de bu yüzden Rebîa ile arası açıldı. Medine’ye geldiği zaman her iki âlimle de görüşen Ebû Hanîfe, fıkıh bilgisi itibariyle Ebü’z-Zinâd’ın Rebîatürre’y’den ileri seviyede bulunduğunu söylemiş, daha umumi bir ifade kullanan Ahmed b. Hanbel ise onun Rebîa’dan âlim olduğunu belirtmiştir. Hişâm b. Abdülmelik zamanında Medine’nin malî işler divanında görev alan Ebü’z-Zinâd’ı Ömer b. Abdülazîz de Kûfe’nin beytülmâlini yönetmekle görevlendirmiştir. Emevîler’in hizmetinde bulunması sebebiyle Mâlik b. Enes’in ondan, “Şu adamların kâtibiydi” diye küçümser bir ifadeyle söz ettiği ileri sürülmekteyse de el-Muvaṭṭaʾda elli dört rivayetine yer vermesi bu iddianın doğru olmadığı kanaatini uyandırmaktadır.

Ebü’z-Zinâd 17 Ramazan 130’da (20 Mayıs 748) Medine’de vefat etti. 131’de (749) öldüğü de söylenmektedir.

Ebü’z-Zinâd’ın fıkha dair bir kitap yazdığı zikredilmekte, fakat eserin mahiyeti bilinmemektedir. Oğlu Abdurrahman da Hişâm b. Urve’nin en güvenilir talebesi olup fıkıh ve hadis sahalarında tanınmış bir âlimdi.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1994 yılında İstanbul’da basılan 10. cildinde, 354 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.