el-EMÎRÜ’l-KEBÎR es-SÜNBÂVÎ

Aslen Mağribli olup Zilhicce 1154’te (Şubat 1742) Mısır’ın Asyût eyaletine bağlı Menfelût kazasının Sünbû bucağında doğdu. Emîr lakabı, Yukarı Mısır’da emirlik görevini yürüten dedesi Ahmed’e ait olup kendisi de bu lakapla meşhur olmuştur. Emîr Muhammed küçük yaşta Kur’an’ı öğrendikten sonra kıraat tâlim etti. Dokuz yaşında ailesiyle birlikte Kahire’ye gitti ve ilk tahsiline Ezher’de başladı. Önce nahivle ilgili el-Âcurrûmiyye metnini ezberleyen Emîr Muhammed daha sonra meşhur âlimlerin ders halkalarına katıldı; Muhammed b. Muhammed el-Büleydî, Ali b. Ahmed el-Adevî es-Saîdî, Hifnî, Necmeddin el-Gîtî, Ahmed b. Hasan el-Cevherî gibi hocalardan fıkıh, akaid, tefsir, hadis ve mantık tahsili yaptı. Ayrıca Ezher’de İbn Sûde et-Tâvüdî’den İmam Mâlik’in el-Muvaṭṭaʾ adlı eserini okudu. Birkaç yıl yanında kaldığı Hasan b. İbrâhim el-Cebertî’den Hanefî fıkhını öğrendi. Yine ondan ve talebesi Muhammed b. İsmâil en-Neferâvî’den astronomi, hendese ve felsefe dersleri aldı. Özellikle Arap dili ve edebiyatı ile fıkıh alanında zamanının ünlü âlimlerinden biri oldu. Şöhreti Mağrib ülkelerine yayıldı; bu ülkelerden öğrenciler gelip kendisinden ders aldılar. Şâzelî tarikatına intisap eden Emîr Muhammed 10 Zilkade 1232 (21 Eylül 1817) tarihinde Kahire’de vefat etti ve Sultan Kayıtbay’ın sarayına yakın olan Şeyh Abdülvehhâb el-Afîfî’nin kabri civarına defnedildi.

Eserleri. Emîr Muhammed fıkıh, tefsir, tasavvuf, Arap dili ve edebiyatı alanlarında birçok eser telif etmiş olup başlıcaları şunlardır:

1. el-Mecmûʿ fi’l-fıḳh. Mâlikî fıkhına dair olup Muḫtaṣarü’l-Emîr diye de anılan eser, Mâlikîler’in temel kaynaklarından olan Muḫtaṣarü’l-Ḫalîl adlı kitapla aynı değerde sayılır. Müellif bu eserinde mezhepte tercih edilen görüşlere yer vermiştir. Kitap, yine kendisinin yaptığı bir şerh ve Hicâzî b. Abdülmuttalib el-Adevî tarafından yapılan başka bir şerhle beraber basılmıştır (Kahire 1281, 1304).

2. Ḍavʾü’ş-şümûʿ ʿalâ şerḥi’l-Mecmûʿ. Yukarıdaki eserine yazmış olduğu şerhe kendisi tarafından yapılan hâşiyedir. Hicâzî el-Adevî’nin el-Mecmûʿa yaptığı hâşiye ile birlikte basılmıştır (Kahire 1304).

3. el-Kevkebü’l-münîr (Kahire 1321). Mâlikî fıkhıyla ilgilidir.

4. Maṭlaʿu’n-neyyireyn fîmâ yeteʿallaḳu bi’l-ḳudreteyn (Kahire 1896). Bu eser de Mâlikî fıkhına dairdir.

5. Menâsikü’l-Emîr (Kahire 1281). Hacla ilgilidir.

6. Ḥâşiye ʿalâ şerḥi’l-ʿAşmâviyye (Kahire 1279, 1281). Abdülbârî el-Aşmâvî’nin ibadetlere dair el-Muḳaddimetü’l-ʿAşmâviyye adlı eserine İbn Türkî’nin yaptığı şerhin hâşiyesidir.

7. el-Vaẓîfetü’ş-Şâẕeliyye (Muradâbâd 1887; Dımaşk 1302). Şâzeliyye tarikatının evrâdına dairdir.

8. en-Nuḫbetü’l-behiyye fi’l-eḥâdîs̱i’l-mekẕûbe ʿalâ ḫayri’l-beriyye (nşr. Züheyr eş-Şâvîş, Beyrut 1409/1988).

9. Ḥâşiye ʿalâ İtḥâfi’l-mürîd (Bulak 1282; Kahire 1300, 1309). Abdüsselâm el-Lekānî’nin Cevheretü’t-tevḥîd’e yaptığı şerhin hâşiyesidir.

10. İtḥâfü’l-ins fi’l-ʿalemiyyeti ve ismi’l-cins (Dımaşk 1302). Nahve dairdir.

11. Behcetü’l-ins ve’l-iʾtinâs şerḥu zâreni’l-maḥbûb fî riyâżi’l-âs (Kahire, ts.).

12. Ḥâşiye ʿalâ şerḥi’ş-Şeyḫ Ḫâlid ʿale’l-Muḳaddimeti’l-Ezheriyye (Bulak 1286). Nahivle ilgilidir.

13. Ḥâşiye ʿalâ şerḥi’l-Melevî ʿale’s-Semerḳandiyye fi’l-istiʿârât (Kahire 1281, 1301, 1308).

14. Ḥâşiye ʿalâ Muġni’l-lebîb (Kahire 1299). İbn Hişâm’ın nahve dair Muġni’l-lebîb adlı eserinin hâşiyesidir.

15. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi İbn Hişâm li-Muḫtaṣarihi’ş-Şüẕûr (Kahire 1285, 1303, 1305, 1307). İbn Hişâm’ın nahve dair kendi eseri Şüẕûrü’ẕ-ẕeheb’e yaptığı şerhin hâşiyesidir (eserlerinin geniş bir listesi için bk. Brockelmann, GAL, II, 637; Suppl., II, 738).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1995 yılında İstanbul’da basılan 11. cildinde, 156 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.