GARDET, Louis

Fransa’da dünyaya geldi. Felsefe öğrenimi gördükten sonra Yeni Thomasçı filozof Jacques Maritain’in teşvikiyle Saint Thomas felsefesine, Hindoloji uzmanı Olivier Lacombe’un etkisiyle de Charles de Foucauld’nun fikirlerine merak sardı. Daha sonra Louis Massignon ile tanışarak onun öğrencileri ve yakın dostları arasında yer aldı. 1933 yılında Dominiken tarikatına girip bu tarikatın, merkezi Cezayir’in Oran şehrinde bulunan Fraternité d’El-Abiodh Sidi Cheikh teşkilâtına katıldı ve kendisine “Frère (kardeş) Andre” adı verildi. Massignon’un teşvikiyle klasik Arapça’yı öğrenerek çalışmalarını İslâm düşüncesi üzerinde yoğunlaştırmaya başladı. 1937-1939 yılları arasında Revue thomiste’te İslâm felsefesi ve tasavvufuna dair yazılar yazdı. Kahire, Tunus, Cezayir, Rabat, Şam, Tahran ve Karaçi’ye yaptığı seyahatlerle hem İslâmiyet’i hem de İslâm toplumlarını daha yakından tanıma fırsatı buldu; bu arada birçok müslüman ilim ve fikir adamıyla yakın dostluklar ve ilmî münasebetler kurdu.

Gardet, II. Dünya Savaşı’ndan sonra Marsilya yakınlarındaki Saint Maximin’de bulunan Dominiken papazlarına mahsus ilâhiyat okulunda ders vermeye başladı; ardından da Toulouse’a giderek öğretim faaliyetini burada sürdürdü. II. Vatikan Konsili kararları uyarınca 1964 yılında Papa VI. Paul tarafından Katolik Kilisesi bünyesinde kurulan Hıristiyan Olmayanlarla İlişkiler Sekreteryası’nın danışmanları arasında yer aldı ve müslüman-hıristiyan diyalogunun öncülerinden biri olarak bu alanda büyük çaba harcadı. Étienne Gilson’un direktörlüğünde Librairie philosophique J. Vrin yayınevi tarafından çıkarılan “Études de philosophie médiévale” dizisinin hazırlanmasına katıldı; ayrıca Leiden’de ikinci edisyonu sürdürülen Encyclopédie de l’Islam’a felsefe, kelâm ve tasavvuf konularında maddeler yazdı. Louvain Üniversitesi kendisine, hıristiyan ilim ve fikir çevrelerinde İslâmî gerçeklere karşı daha objektif ve anlayışlı bir yaklaşım tarzının benimsenmesine önemli katkılarda bulunmasından dolayı Mayıs 1978’de şeref doktorluğu unvanı verdi ve ayrıca onunla mesai arkadaşı Anawati’nin yetmişinci yaşları için bir armağan kitabı yayımladı (Recherches d’Islamologie. Recueil d’articles offerts à Georges C. Anawati et Louis Gardet par leurs collègues et amis, Louvain 1977).

Mart 1978’de konferans vermek üzere gittiği Güney Amerika’da bir yüz felci geçiren Gardet konuşma yeteneğini kaybetti, fakat buna rağmen çalışma temposunu eskisi gibi sürdürdü. 17 Temmuz 1986 günü Toulouse’da öldüğü zaman, birkaç ay önce yayımladığı Regards chretiéns sur l’Islam adlı eseriyle Académie des sciences morales et politiques’in özel ödülünü kazanmış bulunuyordu.

Eserleri. Titiz ve objektif çalışmalarıyla Louis Massignon ekolünün parlak temsilcilerinden sayılan Louis Gardet başta kelâm, tasavvuf ve İslâm felsefesi olmak üzere İslâmî ilimlerin çeşitli dallarıyla İslâm kültür ve medeniyeti hakkında önemli araştırmalar yapmış, kırk yılı aşkın bir sürede yirmi bir kitapla 100’den fazla makale yayımlamıştır. Kitaplarının başlıcaları şunlardır:

1. Introduction à la théologie musulmane: Essai de théologie comparée (Paris 1948). Gardet’nin Anawati ile birlikte hazırladığı ve önsözünü Massignon’un yazdığı eserde karşılaştırmalı olarak hıristiyan teolojisiyle İslâm ilâhiyatı incelenmektedir. Üç ana bölümden oluşan kitabın birinci bölümünde tarihî bütünlüğü içinde İslâm kelâmı ve bu ilmin İslâmî ilimler içindeki yeri tesbit edilerek konuya ilişkin kaynaklar değerlendirilmiştir. İkinci bölüm hıristiyan teolojisinin ortaya çıkışı ve patristik-skolastik düşüncenin İslâm kelâmıyla alâkasına dairdir. Üçüncü bölümde İslâm ve hıristiyan teolojilerinde iman-akıl ilişkisi ve bilginin kaynakları üzerinde durulmuş, kelâmî kaynakların analizi yapılmıştır. Kitapta ayrıca geniş kapsamlı bir özetle ayrıntılı bir dizin de yer almaktadır. Subhî es-Sâlih ve Ferîd Cebr tarafından Felsefetü’l-fikri’d-dînî beyne’l-İslâm ve’l-Mesîḥiyye adıyla Arapça’ya çevrilen ve çeşitli notların ilâvesiyle zenginleştirilerek basılan eser (Beyrut 1967-1969), hemen arkasından müellifleri tarafından bazı düzeltmeler yapılarak yeniden yayımlanmıştır (Paris 1971, 1981).

2. La pensée religieuse d’Avicenne (Paris 1951). İbn Sînâ’nın 1000. doğum yılı münasebetiyle hazırlanan kitap, müellifin 1939’da Revue thomiste’te yayımladığı iki makalenin genişletilmiş şeklinden ibarettir. Eserde İbn Sînâ felsefesinin temel problemleri incelenmiş; âlemin yaratılışı ve kıdemi, Allah’ın cüzileri bilip bilmemesi, bedenlerin haşri, nübüvvetin mahiyeti gibi kelâmî ve felsefî meselelerin yanında mistik bilginin niteliği ve felsefe ile ilişkisi üzerinde durulmuş, tasavvufun kaynakları araştırılmıştır.

3. La Cité musulmane: Vie sociale et politique (Paris 1954). Daha sonra da birkaç defa basılan (1961, 1969, 1970) bu önemli eserde İslâm devlet felsefesine dair geniş bilgi ve yorumlar yer almaktadır. Dört ana bölümün ilkinde İslâm’ın devlet ve toplum düzenine ilişkin esasları, ikincisinde ideal İslâm devletinde iktidarın kime ait olduğu meselesi, üçüncüsünde İslâm toplumunun yapısı ve ümmet kavramı, dördüncüsünde ise İslâm hümanizmi incelenmiştir; eserin sonunda yetmiş bir sayfalık bir de özet bulunmaktadır.

4. Connaître l’Islam (Paris 1958). Fayard’ın “Je sais, je crois” serisi içinde yayımlanan eser Almanca, İngilizce, İspanyolca ve İtalyanca’ya da çevrilmiştir.

5. Mystique musulmane: Aspects et tendances, expériences et techniques (Paris 1961, 1968). Gardet’nin Anawati ile birlikte hazırladığı eser dört bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde İslâm tasavvuf tarihi bir değerlendirme ile birlikte tanıtılmış, ikinci bölümde tasavvufî tecrübeler incelenmiştir. Üçüncü bölümde temel tasavvufî konulara dair örnek metinlerden tercümeler ve bunlarla ilgili açıklamalar yer alır. Dördüncü bölümde zikrin geniş bir tahlili yapılmıştır. Eser İtalyanca’ya çevrilmiştir (Torino 1960).

6. Les grands problémes de la théologie musulmane: Dieu et la destinée de l’homme (Paris 1967). Eserde uzun bir giriş yazısından sonra gelen beş ana bölümün birincisinde mutlak güç sahibi olan Allah’ın fiilleri karşısında insanın hürriyeti, ikincisinde peygamberlik ve vahiy, üçüncüsünde âhiret meseleleri, dördüncüsünde Allah’ın isim ve sıfatları, beşincisinde ise imâmetle ilgili görüşler incelenmiştir.

7. L’Islam: Religion et communauté (Paris 1967, 1970, 1978). Kur’an, hadis, ulûhiyyet, peygamberlik, melek, âhiret inancı ve ahlâkî erdemler gibi temel İslâmî konularla İslâm hukuku, kelâm, İslâm felsefesi ve tasavvufa dair geniş bilgiler ihtiva eden eserde ayrıca İslâm’da siyaset ve toplum, İslâm’da yenilik hareketleri ve sosyal gelişme, Arap milliyetçiliği, İslâm ve Marksizm, İslâm ve teknik gelişme, İslâm-Hıristiyanlık ilişkisi gibi sosyal, siyasî ve kültürel alanlarda bilgi, yorum ve tahliller yer almaktadır. Jacques Jomier’e göre (Islamochristiana, XII, 21) daha şimdiden klasik haline gelmiş olan bu dikkat çekici eserde yazar, İslâm’a sadece teolojik bir yapı tanımakla yetinmeye kalkışan hıristiyanları protesto etmiş; bu konuda artık gerçek bir ilmî yaklaşımın başlatılmasını ve bu suretle İslâm dininin bütün yönleri ve gerçekliğiyle ele alınıp bir din, kültür, medeniyet ve toplum olarak incelenmesi gerektiğini önemle vurgulamıştır (s. 416-417).

8. Orientations pour un dialogue entre chrétiens et musulmans (Paris 1969). Gardet’nin müslüman-hıristiyan diyalogunu geliştirme yönündeki çabalarının bir ürünü olan eser İspanyolca’ya çevrilmiştir (Madrid 1971).

9. Les Hommes de l’Islam: Approche des mentalités (Paris 1977). Bizzat yazarının ifadesiyle, “İslâm’ın kendisi için seçtiği ve bir kısmı müslümanların zihniyetlerini oluşturan değerler ülkelere, sosyal tabakalara ve tarihî devirlere göre asırlar boyunca nasıl yaşadı?” şeklindeki sorunun cevaplandırılmaya çalışıldığı eserde Arap zihniyeti ve İslâm’ın bu zihniyete tesiri, İslâm insanı ve toplumunun karakteristiği ve IX-XII. yüzyıllarda İslâm dünyasında meydana gelen sosyal gruplaşmalar incelenmiş; başlıca İslâmî akımlardan Hâricîlik, Şiîlik, Sünnîlik ve tasavvufun İslâm anlayışları, sosyal, siyasî ve fikrî yapıları araştırılmış, çağdaş İslâmî zihniyetlerin tanıtımı ve tahlili yapılmıştır.

10. L’Islam: Hier - Demain (Paris 1978). Gardet’nin Muhammed Arkoun’la (Erkûn) birlikte hazırladığı eserde İslâm düşüncesinin tarihteki ve günümüzdeki durumu incelenmiştir.

11. Panorama de la pensée islamique (Paris 1984). Louis Gardet ile Şeyh Bûamrân’ın ortak eserleri olup İslâm düşüncesinin temel yapısı ve özellikleri hakkındadır.

12. Regards chrétiens sur l’Islam (Paris 1986). Müellifin son çalışmasıdır. Hıristiyanların İslâm’ı doğru tanımalarını ve objektif olarak değerlendirmelerini sağlamayı amaçlayan ve özel ödüle lâyık görülen bu eser, Muhammed Talbi’nin ifadesiyle Gardet’nin “son mesajı ve mânevî vasiyeti” niteliğindedir.

Louis Gardet’nin Revue thomiste, La vie sprituelle, Revue du Caire Nova et Vetera, Cahiers sioniens, Les mardis de Dar al-Salam, Studia Islamica, Arabica, Seminarium gibi ilmî dergilerde de pek çok makalesi yayımlanmıştır (geniş bilgi için bk. Bernareggi, s. XI-XVII).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1996 yılında İstanbul’da basılan 13. cildinde, 372-374 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.