https://islamansiklopedisi.org.tr/gaznevi-ahmed-b-muhammed
Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Meşhur Hanefî hukukçusu Kâsânî ve Muhammed b. Yûsuf el-Alevî el-Hüseynî’den fıkıh dersleri aldı. Eserinin bir yerinde (el-Cevâhirü’l-muḍıyye, I, 315) Gaznevî’nin Ahmed b. Yûsuf el-Alevî el-Hüseynî’den (ö. 648/1250) fıkıh okuduğunu söyleyen Kureşî, bir başka yerinde (I, 355) Ahmed b. Yûsuf’un Gaznevî’den ders aldığını kaydetmektedir. Vefat tarihleri dikkate alındığında ikinci rivayetin doğru olması gerekir. Fıkıh ve usûl-i fıkıh dallarındaki derin bilgisiyle yaşadığı dönemde Hanefîler’in önde gelen âlimlerinden biri olan ve çok sayıda hukukçu yetiştiren Gaznevî Halep’te vefat etti.
Eserleri. 1. el-Muḳaddimetü’l-Ġazneviyye fi’l-fürûʿi’l-Ḥanefiyye. İbadetlere dair sekiz babdan oluşan bir el kitabı olup Süleymaniye Kütüphanesi’nde otuza yakın nüshası vardır (meselâ bk. Ayasofya, nr. 1272, 1440, 1441; Fâtih, nr. 2156; Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 496). Esere, İbnü’z-Ziyâ diye bilinen Ebü’l-Bekā Muhammed b. Ahmed el-Kureşî eż-Żiyâʾü’l-maʿneviyye ʿale’l-Muḳaddimeti’l-Ġazneviyye (eż-Żiyâʾü’l-maʿnevî ʿalâ Muḳaddimeti’l-Ġaznevî, bk. Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1273; Hacı Beşir Ağa, nr. 280; Esad Efendi, nr. 513, 756, 811), Ahmed b. Hasan el-Kefevî Fetḥu’l-ʿazîzi’l-ġanî fî şerḥi Muḳaddimeti’l-Ġaznevî (Süleymaniye Ktp., Kılıç Ali Paşa, nr. 418) ve Ebû Bekir Seyfü’l-hak b. Muslihuddin el-Bosnevî et-Travnikî Nûrü’n-nebevî (Süleymaniye Ktp., Hacı Beşir Ağa [Eyüp], nr. 72; Şehid Ali Paşa, nr. 818) adıyla şerh yazmışlardır.
2. el-Ḥâvi’l-Ḳudsî. Kudüs’te yazıldığı için “Kudsî” sıfatıyla anılan eser fıkha dair olup üç bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde akaid ve kelâm, ikinci bölümde fıkıh usulüyle ilgili bazı bilgiler verilmektedir. Çok kısa olan bu iki bölümden sonra fıkhî konuların ele alındığı üçüncü bölüm genel fıkıh kitaplarının planına göre düzenlenmiştir. Eserin Süleymaniye Kütüphanesi’nde çeşitli yazma nüshaları mevcuttur (Esad Efendi, nr. 660; Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 424, 425; Şehid Ali Paşa, nr. 1017; Yenicami, nr. 408).
3. ʿAḳāʾidü’l-Ġaznevî. Bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde, Ebû Hanîfe’nin el-Fıḳhü’l-ekber’i ile Ebû Ca‘fer et-Tahâvî ve Ebû Hafs en-Nesefî’nin akaid risâlelerinin yer aldığı bir mecmua içinde bulunmaktadır (Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 2028/3).
4. Eḥâdîs̱ü’l-aḥkâm.
5. el-Münteḳā min Ravżati’l-mütekellimîn. Kaynaklarda adı geçmekle birlikte günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmeyen Ravżatü’l-mütekellimîn fî uṣûli’d-dîn adlı bir diğer eserinin muhtasarı olup kelâmla ilgilidir (bunların yazma nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, I, 470; Suppl., I, 649).
Kaynaklarda ayrıca mukayeseli hukuka dair er-Ravża fi’ḫtilâfi’l-ʿulemâʾ ve usûl-i fıkha dair Kitâb fî Uṣûli’l-fıḳh adlı iki eserinden söz edilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA
Kureşî, el-Cevâhirü’l-muḍıyye, I, 315-316, 355; III, 409.
İbn Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim, s. 10.
Taşköprizâde, Miftâḥu’s-saʿâde, II, 284-285.
Temîmî, eṭ-Ṭabaḳātü’s-seniyye, II, 89-90, 130-131.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 627, 932; II, 1802-1803, 1838.
Leknevî, el-Fevâʾidü’l-behiyye, s. 40, 43.
Îżâḥu’l-meknûn, II, 570.
Brockelmann, GAL, I, 470; Suppl., I, 649.
Ziriklî, el-Aʿlâm, I, 209.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, II, 156.
a.mlf., el-Müstedrek, Beyrut 1406/1985, s. 102.
Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 58.
