https://islamansiklopedisi.org.tr/hammad-b-ishak
199’da (815) Basra’da doğdu. Hammâd b. Zeyd b. Dirhem’in (ö. 179/795) soyundan olup Irak’ta Mâlikî mezhebinin yayılmasında önemli hizmeti geçen tanınmış bir aileye mensuptur. Ebü’l-Abbas İbnü’l-Muazzel’den fıkıh tahsil etti. Eserlerinden en çok faydalandığı âlim Ya‘kūb b. Şeybe’dir. Hadis ilminde sika kabul edilen Hammâd’ın bu sahadaki hocaları arasında Müslim b. İbrâhim el-Ferâhîdî, Ka‘nebî, İsmâil b. Ebû Üveys, Ebû Mus‘ab ez-Zührî ve Ebû Muhammed el-Hakemî sayılabilir. Oğlu İbrâhim, Kādî Hüseyin b. İsmâil el-Mehâmilî, Ebû Bekir Muhammed b. Ca‘fer el-Harâitî gibi muhaddisler onun talebeleri arasında yer alır.
Abbâsî halifeleri yanında müstesna bir yeri olan Hammâd, Halife Mühtedî-Billâh döneminde (869-870) Bağdat kadılığı yaptı. Ekseriya fukaha ile birlikte Halife Mühtedî-Billâh’ın huzurunda bulunurdu. Ancak Mütevekkil-Alellah’ın Mekke’deki oğlu Ebû Ahmed el-Muvaffak ile olan yazışması sebebiyle halife onu kırbaçlattırdı ve bir katır üzerinde Sâmerrâ’da dolaştırıp teşhir ettikten sonra Ahvaz’a sürgüne gönderdi (255/869). Hammâd 3 Receb 267 (7 Şubat 881) tarihinde Sûs’ta vefat etti.
Hammâd’ın günümüze ulaşan ve tek yazma nüshası Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de bulunan (Mecmua, nr. 54, vr. 62-100) Teriketü’n-nebî adlı eseri Ekrem Ziyâ el-Ömerî tarafından yayımlanmıştır (Beyrut 1404/1984). Eserde Hz. Peygamber’in yiyecek ve içecekleri, sahip olduğu hayvanlar, silâhları, elbisesi, ev eşyası ve hizmetçileri hakkında bilgi verilmektedir. Hammâd’ın ayrıca el-Mühâdene ve Kitâbü’r-Red ʿale’ş-Şâfiʿî adlı iki önemli kitaptan başka diğer bazı eserler de yazdığı kaynaklarda zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA
Hammâd b. İshak el-Ezdî, Teriketü’n-nebî ve’s-sübülü’lletî veccehehâ fîhâ (nşr. Ekrem Ziyâ el-Ömerî), Beyrut 1404/1984, nâşirin mukaddimesi, s. 5-42.
Vekî‘, Aḫbârü’l-ḳuḍât, I, 268; III, 280.
İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist, s. 252.
Hatîb, Târîḫu Baġdâd, VIII, 159.
Kādî İyâz, Tertîbü’l-medârik, I, 513, 548, 549, 551, 559; II, 181-182.
İbnü’l-Cevzî, el-Muntaẓam, V, 60.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XIII, 16.
Safedî, el-Vâfî, XIII, 151.
İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müẕheb, I, 341.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, II, 152-153.
Brockelmann, GAL, II, 663.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, IV, 72.
Sezgin, GAS, I, 302.
Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), II, 271.
Ch. Pellat, “Ibn Dirham”, EI2 Suppl. (İng.), s. 384-385.
