HÂNSÂRÎ, Muhammed Bâkır

22 Safer 1226’da (18 Mart 1811) Hânsâr’da doğdu. Bu sebeple Hânsârî diye anılmakla birlikte İsfahan’da oturmuş olduğu mahalleye nisbetle Çehârsûyî (Çehârsûkī) diye de anılmıştır. Yetiştirdiği âlimlerle ün kazanmış bir aileye mensuptur. Arapça’yı ve ilk İslâmî bilgileri dedesi Ebü’l-Kāsım Ca‘fer’den ve kendi ifadesine göre devrinin en meşhur âlimlerinden biri olan babasından öğrenmeye başladı. Dedesinin ölümünden sonra ailesiyle birlikte Hânsâr’dan göç ederek İsfahan’a yerleşti (1824). Burada Sadreddin el-Âmilî, Muhammed Takī er-Râzî, Muhammed Bâkır er-Reştî, Muhammed b. Ali en-Necefî, Seyyid Muhammed eş-Şehşehânî ve İbrâhim el-Kerbâsî gibi âlimlerin derslerine devam ederek icâzet aldı. Daha sonra Hz. Ali’nin kabrini ziyaret etmek ve yöredeki ilim meclislerinden faydalanmak üzere Necef’e gitti (1837). Necef’te Kāsım b. Muhammed en-Necefî, İbrâhim b. Muhammed Bâkır el-Kazvînî, Muhammed İbrâhim el-Kerbelâî’nin derslerine katıldı ve bu âlimlerden aldığı icâzetle ictihad edecek bir seviyeye ulaştı. Müctehid sıfatıyla döndüğü İsfahan’da cuma namazlarını kıldırmakla görevlendirildikten sonra şöhreti ve itibarı arttı. Aralarında oğlu Mirza Mehdî el-Hânsârî, Şeyhüşşerîa Fethullah b. Muhammed Cevâd el-İsfahânî, Mirza Muhammed el-Hemedânî, Mirza Abdürrahim el-Kerbâsî ve Muhammed Kâzım Tabâtabâî’nin de bulunduğu pek çok öğrenci yetiştirdi. 8 Cemâziyelevvel 1313’te (27 Ekim 1895) İsfahan’da vefat eden Hânsârî vasiyeti üzerine buradaki Mescid-i Musallâ’da Âgā Radî Tekkesi yanına defnedildi.

Eserleri. Biyografi, hadis, fıkıh, kelâm ve ahlâka dair irili ufaklı yirmiyi aşkın kitap telif eden Hânsârî’nin belli başlı eserleri şunlardır:

1. Ravżâtü’l-cennât fî aḥvâli’l-ʿulemâʾ ve’s-sâdât. On yılı aşkın bir sürede hazırlanmış olan eser 1287’de (1870) tamamlanmıştır. Şiîler’in yanı sıra diğer mezheplere mensup âlimlerin biyografilerine de yer verilen ve 757 biyografi içeren eser kişi adlarına göre alfabetik olarak düzenlenmiş, her harf için ayrılan bölümde önce Şiî âlimleri, daha sonra da diğer âlimler ele alınmıştır. Kitapta yer verilen kişilerin yaşadıkları bölgelerin coğrafî özellikleri hakkında da bilgiler verilir. Eser öyle bir şöhret kazanmıştır ki daha sonra birçok müellif (meselâ bk. Tebrîzî, III, 366-367) Hânsârî’den “sâhib-i Ravżâtü’l-cennât” diye bahsettiği gibi Hânsârî’nin torunları esere nisbetle Ravzâtî nisbesiyle anılmıştır. Secili ifadelere ve edebî sanatlara yer verilen eser, Tahran’da 1307 (1889) ve 1367 (1948, Seyyid Muhammed Ali Ravzâtî’nin hâşiyesi ile birlikte) yıllarında yapılan baskılarından sonra bazı fihrist ve indekslerin eklenmesiyle sekiz cilt halinde yeniden yayımlanmıştır (Tahran-Kum 1390-1392).

2. Ḳurretü’l-ʿayn ve sürûrü’n-neşʾeteyn (İsfahan 1320). 3000 beyitlik Farsça bir akaid kitabıdır.

3. Edebü’l-lisân.

4. Tesliyetü’l-aḥzân ʿinde faḳdi’l-aḥibbâʾ ve’l-iḫvân (son iki eser için bk. Brockelmann, II, 828).

5. en-Nehriyye (İsfahan 1377).

6. Telvîḥu’n-nûriyyât mine’l-kelâm fî tenḳīḥi’ż-żarûriyyât mine’l-İslâm. Üstteki eserle birlikte yayımlanmıştır.

Müellifin bunlardan başka kaynaklarda, Şehîd-i Evvel’in Elfiyye’si üzerine kaleme aldığı Aḥsenü’l-ʿaṭıyye fî şerḥi’l-Elfiyye, Turafü’l-aḫbâr li-tuḥafi’l-aḫyâr, Risâle fî şerḥi ḥadîs̱i Ḥammâd, Risâle fî düstûri’l-ʿamel li’l-mükellefîn, Risâle fi’l-emr bi’l-maʿrûf ve’n-nehy ʿani’l-münker, Risâle fî aḳsâmi’l-belâyâ, Risâle fî fażli’l-cemâʿa, Urcûze fî uṣûli’l-fıḳh, Risâle fi’l-fıḳh, Risâle fi’l-ḫums, Cevâhirü’l-âs̱âr ve cevâʾizü’l-ebrâr, Telḫîṣu Mecmûʿati’l-Verrâm gibi eser ve risâleleri de zikredilmektedir (Muhammed Bâkır Hânsârî, Ravżâtü’l-cennât, nâşirin mukaddimesi, I, dal-ḥâ).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1997 yılında İstanbul’da basılan 16. cildinde, 48 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.