https://islamansiklopedisi.org.tr/harisi-salih-b-ali
Bû Saîd hânedanından Saîd b. Sultân’ın en büyük destekçisi ve onun İngiltere elçisi olan Ali b. Nâsır’ın oğludur. Babasının Pate Mezârîleri’ne karşı yapılan Siu Savaşı’nda öldürülmesinden (1845) sonra kabilesinin başına geçti. Sultan Saîd’in ölümünün ardından Uman Devleti Zengibar’da Seyyid Mâcid, Uman Maskat’ta Seyyid Süveynî idaresinde ikiye ayrıldığında Zengibar’da yaşamayı tercih etti ve tahtı ağabeyi Seyyid Mâcid’den almaya çalışan Bergaş b. Saîd’i destekledi. Ancak Bergaş ikinci teşebbüsünde de başarılı olamayınca (1859) Somali’ye sığındı ve orada kaldığı birkaç yıl içerisinde dinî ilimlerdeki eksikliklerini tamamladı.
Hârisî Somali’den döndüğünde yine politik çekişmelere katıldı ve bu defa Maskat’ta Saîd b. Sultân’ın torunu Sâlim b. Süveynî’ye (1866-1868) karşı olan Azzân b. Kays’ı destekledi. Böylece Uman’da gelişen Gāfirî ve Hinâvî grupları arasındaki görüş ayrılığı sırasında Şarkıyye Hinâvîleri olarak bilinen Doğu Uman kabilelerinin başına geçen Hârisî, Azzân b. Kays ile birlikte Sâlim b. Süveynî’yi Maskat’tan çıkardı. Azzân b. Kays dönemin ulemâsı tarafından imam seçildi. Onun Uman imamı seçilmesinde Şarkıyye Hinâvîleri’nin şeyhi sıfatıyla seçiciler arasında yer alan Hârisî’nin de önemli rolü olmuştur. Diğer İbâzî ve Hinâvî liderleri arasında Saîd b. Halfân el-Halîlî ve Muhammed b. Süleyyim el-Garîbî de vardı. Ancak üç yıl sonra, babasının sağlığında Suhâr’a vali tayin edilen Saîd b. Sultân’ın beşinci oğlu Türkî Uman sultanı oldu ve tekrar Gāfirîler’e dayalı bir ordu kurdu. Hârisî, ölümüne kadar Türkî’ye ve ondan sonra yerine geçen oğlu Faysal’a karşı devamlı bir mücadele içinde oldu ve bir ara Maskat’ı ele geçirdi (1888). Ancak İngilizler’le iyi ilişkiler içinde bulunan Bû Saîd hânedanına son veremedi (bk. BÛ SAÎD HÂNEDANI; UMAN). İbâzîler’in imamı Saîd b. Halfân el-Halîlî’nin öldürülmesinden sonra İbâzî hareketinin reisliği uhdesine geçen Hârisî’den 1895 İbâzî literatüründe “el-imâm el-muhtesib” (geçici imam) şeklinde bahsedilir. Abdullah b. Humeyd es-Sâlimî, Uman’ın iç kesimlerindeki Semâil’de gömülü bulunan Hârisî için bilgi verirken onun, döneminde helâl ve haramı en iyi bilen ve bunlara riayet konusunda çok titiz davranan gerçek bir İslâm âlimi olduğunu söyler (Tuḥfetü’l-aʿyân, II, 296).
Sâlih el-Hârisî’nin çeşitli sorulara verdiği cevaplar, 1916-1917 yıllarında A. Velîd Saîd b. Humeyd b. Halîfeyn el-Hârisî tarafından düzene konularak ʿAynü’l-meṣâliḥ adıyla neşredilmiştir (Şam, ts.).
BİBLİYOGRAFYA
Îsâ b. Sâlih b. Ali el-Hârisî, Ḫulâṣatü’l-vesâʾil fî tertîbi’l-mesâʾil, Dımaşk, ts., tür.yer.
İbn Rüzeyk, el-Fetḥu’l-mübîn fî sîreti’s-sâdeti’l-Bû Saʿîdiyyîn (nşr. Abdülmün‘im Âmir – Muhammed Mürsî), Maskat 1397/1977, s. 474, 484, 485, 531, 546.
Delîlü’l-Ḫalîc (Tarih), II, 766, 773, 775-776, 780-781, 784-787, 794-796, 811-818, 824-838, 886.
Muhammed b. Abdullah es-Sâlimî, Nehḍatü’l-aʿyân bi-ḥürriyyeti ʿUmân, Kahire, ts., s. 71-74.
Abdullah b. Humeyd es-Sâlimî, Tuḥfetü’l-aʿyân bi-sîreti ehli ʿUmân, Kahire 1380/1961, II, 218-297.
Sâlim b. Hamûd es-Siyâbî, İsʿâfü’l-aʿyân fî ensâbi ehli ʿUmân, Beyrut 1965, II, 284, 290, 295-296.
R. G. Landen, ʿUmân münẕü 1856 (trc. M. Emîn Abdullah), Maskat 1966, s. 379-398.
I. Skeet, Muscat and Oman: The End of an Era, London 1974, s. 94-97, 116.
J. C. Wilkinson, “The Ibāḍī Imāma”, BSOAS, XXXIX (1976), s. 535-551.
a.mlf., “al-Ḥārit̲h̲ī”, EI2 Suppl. (İng.), s. 355-356.
C. F. Beckingham, “Bû Saʿīd”, EI2 (İng.), I, 1281-1283.
Mustafa L. Bilge, “Bergaş b. Saîd”, DİA, V, 496-497.
