İBN ÂİŞE, Ubeydullah b. Muhammed

140 (757-58) yılından sonra Basra’da doğduğu tahmin edilmektedir. Âişe bint Talha b. Ubeydullah’ın soyundan geldiği için İbn Âişe künyesi, ayrıca Ayşî veya Âişî nisbeleriyle anılır. Teym kabilesinden olup Basra’nın soylu ailelerinden birine mensuptur. Hadis ve nesep âlimi olan ve güzel hitâbetiyle tanınan babası ile oğlu Abdurrahman da dönemin tanınmış iki edip ve şairiydi. Abdurrahman 217 (832) yılında çıktığı bir yolculuktan sonra kayboldu ve bir daha kendisinden haber alınamadı. İbn Âişe’nin tahsil için Bağdat’a gittiği, 219 (834) yılında orada hadis dersleri verdiği kaydedilmektedir.

İbn Âişe babasından, Hammâd b. Seleme, Cüveyriye b. Esmâ, Ebû Avâne el-Vâsıtî, Süfyân b. Uyeyne, İbnü’l-Mübârek, Vüheyb b. Hâlid gibi âlimlerden hadis dinlemiş; kendisinden de Ebû Bekir el-Esrem, İbn Menî‘, Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Ebû Hâtim er-Râzî, Ebû Zür‘a er-Râzî, Ya‘kūb b. Şeybe, İbrâhim el-Harbî, İbn Ebü’d-Dünyâ ve Ahmed b. Hanbel gibi tanınmış kişiler hadis rivayet etmişlerdir.

Aynı zamanda dil âlimi olan İbn Âişe eyyâmü’l-Arab’ı iyi bilirdi ve nesep ilminde otorite sayılırdı. İbrâhim el-Harbî’ye göre hadis alanında Yahyâ b. Maîn, Ahmed b. Hanbel ve İshak b. Râhûye’den üstündü. Ahmed b. Hanbel, Ebû Dâvûd, Ebû Hâtim er-Râzî ve İbn Hibbân’ın hadis rivayetinde “sadûk” ve “sika” terimleriyle değerlendirdikleri İbn Âişe’nin rivayetleri Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’i ile Ebû Dâvûd, Tirmizî ve Nesâî’nin es-Sünen’lerinde yer almıştır.

İbn Âişe, soylu bir aileye mensup olmasına rağmen bundan söz etmeyecek kadar mütevazi idi. Basra’nın en cömert insanı kabul edilirdi. Hatta cömertliği yüzünden muhtaç duruma düştüğü söylenir. Güzel ve fasih konuşan, hikmetli sözler söyleyen İbn Âişe, üstün ahlâkı ve meziyetleri sebebiyle halktan ve idarecilerden itibar görmüş, Hârûnürreşîd onu huzuruna kabul ederek takdir hislerini bildirmiştir (Hatîb, X, 315).

Bazı âlimler gibi İbn Âişe de Kaderiyye mezhebine mensup olmakla itham edilmiş, ancak muhaddisler bunun doğru olmadığını belirtmişlerdir. Kur’an’ın mahlûk olduğu görüşünü kabul etmediği için Ahmed b. Hanbel’e düşmanlık besleyen ve onun öldürülmesini isteyen Ahmed b. Ebû Duâd’a yakınlığı göz önünde bulundurularak böyle bir ithama mâruz kaldığı düşünülebilir. Nitekim Basra Kadısı Îsâ b. Ebân’ın görevine son vermesi için Bağdat’a, İbn Ebû Duâd’ın yanına gittiği, bunun üzerine İbn Ebû Duâd’ın Îsâ b. Ebân’ın azledilmesini emrettiği, fakat İbn Ebû Duâd’ın oğlu Ebü’l-Velîd’in ricası üzerine daha sonra bu kararından vazgeçtiği bilinmektedir. İbn Âişe 17 Ramazan 228’de (19 Haziran 843) Basra’da vefat etti.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 19. cildinde, 299-300 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.