İBN ZÛLÂK

İhşîdîler döneminde doğdu (Şâban 306 / Ocak 919). Meşhur Şâfiî âlimi İbnü’l-Haddâd el-Kinânî’nin öğrencisidir. Fâtımîler’in gelmesinden sonra onların görüşünü benimseyerek Şiîliği seçti ve mezâlim mahkemelerinde kadılık yaptı; 330’da (942) Dımaşk’ta bulundu. 25 Zilkade 387 (29 Kasım 997) tarihinde Mısır’da vefat etti. İbn Hallikân onun faziletli bir insan ve iyi bir tarihçi (Vefeyât, II, 91), İbn Hacer de sika olduğunu söyler (Lisânü’l-Mîzân, II, 191); Abdullah b. Vehbân b. Eyyûb ise kendisinden hadis rivayet etmiştir.

Eserleri. 1. Feżâʾilü Mıṣr ve aḫbâruhâ (Kitâbü Feżâʾili Mıṣr, Târîḫu Mıṣr ve feżâʾilühâ). Mısır hakkındaki âyetler ve hadislerle başlayan eser ülkenin ismi, coğrafî sınırları, burada kalmış olan Hz. İbrâhim, Yûsuf ve Mûsâ ile firavunlar, kutsal yerler, Nil nehri, tabiat güzellikleri, yetiştirilen ürünler ve Bizans, Sâsânî hâkimiyetleri hakkında bilgi verdikten sonra İslâm tarihiyle devam ederek Hz. Ömer, Osman, Ali dönemleriyle Emevîler, Abbâsîler, Tolunoğulları ve İhşîdîler’i anlatıp Fâtımîler’den Azîz-Billâh’ın ölümü ve Hâkim-Biemrillâh’ın halife olmasıyla sona ermektedir. Daha çok Mısır’a hâkim olan vali ve hânedanların esas alındığı görülür. Kitaba zamanla kimliği bilinmeyen müellif veya müstensihler tarafından bazı ilâveler yapılmıştır. İbn Zûlâk’ın telifinde Ebü’l-Kāsım İbn Abdülhakem’in Fütûḥu Mıṣr ve aḫbâruhâ, İbnü’l-Haddâd’ın Ḫaṣâʾiṣu ʿAlî, Muhammed b. Yûsuf el-Kindî’nin Kitâbü’l-Vülât ve Belevî’nin Sîretü Aḥmed b. Ṭolûn adlı eserlerinden, ayrıca Tahâvî’nin rivayetlerinden faydalandığı anlaşılmaktadır; Zehebî, Makrîzî, İbn Tağrîberdî ve Süyûtî de ondan istifade etmişlerdir. Eserin Paris Bibliothèque Nationale (nr. 1816-1817), Murad Molla (nr. 340/3) ve Beyazıt Devlet (Veliyyüddin Efendi, nr. 2453) başta olmak üzere birçok kütüphanede yazma nüshaları bulunmaktadır (Sezgin, I, 359). Kitabın bugüne kadar yalnız Tolunoğulları ve İhşîdîler’le ilgili kısmı Nadir Özkuyumcu tarafından Türkçe tercümesiyle birlikte neşredilmiştir (İlk Müslüman Türk Devletleri Tolunoğulları ve İhşidîler, İzmir 1996, s. 27-66).

2. et-Târîḫu’l-kebîr ʿale’s-sinîn (el-Kebîr fî târîḫi Mıṣr ve aḥbârihâ) (Yâkūt, VII, 226).

3. Tetimmetü Kitâbi Ümerâʾi Mıṣr li’l-Kindî (Ẕeylü’l-Vülât ve’l-ḳuḍât). İbn Hacer ve Makrîzî bu eserden çokça nakilde bulunmuşlardır (Lisânü’l-Mîzân, I, 278-282; III, 251, 254; V, 90; İttiʿâẓü’l-ḥunefâʾ, I, 102, 107, 114).

4. Târîḫu Mıṣr eṣ-ṣaġīr. Murat Molla (nr. 340/3) ve Beyazıt Devlet (Veliyyüddin Efendi, nr. 2453) kütüphanelerinde nüshaları vardır.

5. Sîretü Muḥammed b. Ṭuġc el-İḫşîdî. İhşîdî hânedanının kurucusu Muhammed b. Tuğç’un (937-946) hayatı hakkındadır. İbn Saîd el-Mağribî’nin el-Muġrib fî ḥule’l-Maġrib’i içinde günümüze ulaşmış ve bu eserin neşirleriyle (L. Talqvist, Leiden 1899; Zekî Muhammed Hasan – Şevkī Dayf – Seyyide İsmâil Kâşif, Kahire 1953, s. 148-198) İhsan Abbas’ın Şeẕerât min kütübin mefḳūde fi’t-târîḫ adlı çalışması (Beyrut 1408/1988, s. 223-280) içinde yayımlanmıştır.

6. Sîretü’l-Muʿîz Lidînillâh. Fâtımî Halifesi Muiz-Lidînillâh’ın Mısır’a girişinden ölümüne kadar geçen yılları ele almaktadır (Makrîzî, İttiʿâẓü’l-ḥunefâʾ, I, 124, 135, 136, 227; el-Ḫıṭaṭ, I, 61, 82).

7. Târîḫu üsreti’l-Mâzerâʾiyyîn. İhşîdîler döneminde önemli görevler üstlenmiş olan Mâzerâî ailesi hakkındadır (Makrîzî, el-Ḫıṭaṭ, I, 82, 331-332).

8. Sîretü’l-ḳaʿîd Cevher. Fâtımîler’in önde gelen kumandan ve devlet adamlarından Cevher es-Sıkıllî hakkındadır (Makrîzî, el-Muḳaffa’l-kebîr, s. 359).

9. Ḫıṭaṭu Mıṣr (İbn Hallikân, II, 91).

10. Aḫbâru Sîbeveyh el-Mıṣrî. Mısırlı nahiv âlimi Muhammed b. Mûsâ el-Kindî’nin hayatına dairdir (Kahire 1933).

İbn Zûlâk’ın Ebû Saîd İbn Yûnus’a ait Kitâbü’l-Ġurebâ’ya bir zeyil yazdığı da kaydedilmektedir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 304).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 20. cildinde, 468-469 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.