https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-ziyad-en-nisaburi
238 (852) yılının ilk aylarında Nîşâbur’da doğdu. Tahsil için Horasan, Irak, Dımaşk, Mısır ve Hicaz’a gitti. Öğrenimini tamamlayınca Bağdat’a yerleşti. Hadis hocaları arasında Zühlî, Abdullah b. Hâşim et-Tûsî, Ebû Zür‘a er-Râzî, İbn Vâre, Za‘ferânî, Rebî‘ b. Süleyman el-Murâdî, Müzenî, Bekkâr b. Kuteybe, Yûnus b. Abdüla‘lâ es-Sadefî gibi âlimler bulunmaktadır. Ayrıca Müzenî, Rebî‘, Za‘ferânî ve Ebû Abdullah İbn Abdülhakem’den fıkıh öğrenimi gördü.
Güvenilir bir râvi olması yanında fıkıh meselelerini ve sahâbe ihtilâflarını da iyi bilen İbn Ziyâd kendi devrinde Irak Şâfiîleri’nin lideri durumundaydı. Nevevî onu, mezhep imamının usul ve kaidelerine bağlı olarak ictihad yapan “ashâbü’l-vücûh”tan sayar. Dârekutnî, hocaları arasında hadisin sened ve metinlerini ondan daha iyi bilen, fıkıh sahasında da ondan üstün olan birini görmediğini belirtmektedir. Dârekutnî’den başka İbn Şâhin, Da‘lec b. Ahmed, İbnü’l-Muzaffer, Muhallis, İbn Ukde, Hamza el-Kinânî ve Ebû Ali en-Nîsâbûrî gibi birçok âlim kendisinden hadis rivayet etmiştir. 4 Rebîülâhir 324’te (1 Mart 936) vefat eden İbn Ziyâd, Hatîb el-Bağdâdî ile İbnü’l-Cevzî’nin belirttiğine göre Bağdat’taki Bâbülkûfe mevkiinde defnedilmiştir. İsnevî Nîşâbur’da öldüğünü söylüyorsa da ona zaman ve mekân bakımından daha yakın olan Hatîb el-Bağdâdî’nin tesbiti doğru olmalıdır.
Kaynaklarda İbn Ziyâd’ın çeşitli eserler yazdığı belirtilmekle birlikte Müzenî’nin el-Muḫtaṣar’ıyla ilgili Ziyâdât ʿalâ Muḫtaṣari’l-Müzenî adlı kitabından başka herhangi bir eserinin adı zikredilmemektedir. İbnü’l-İmâd, İsnevî’ye atıfta bulunarak Kitâbü’z-Ziyâdât yerine Kitâbü’r-Ribâ adlı bir eserini kaydediyorsa da İsnevî yalnızca birinci eserin adını vermektedir. İbnü’l-İmâd’ın muhtemelen bir hatadan kaynaklanan bu kaydı sebebiyle Ömer Rızâ Kehhâle de bunları iki ayrı eser olarak zikretmiştir (Muʿcemü’l-müʾellifîn, VI, 119). İbn Ziyâd’ın ayrıca Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de bir mecmua içinde (nr. 18, vr. 134-151) hadise dair el-Fevâʾid adlı bir eserinin kayıtlı olduğu belirtilmektedir (Elbânî, s. 143).
BİBLİYOGRAFYA
Abbâdî, el-Fuḳahâʾü’ş-Şâfiʿiyye, s. 42.
Hatîb, Târîḫu Baġdâd, X, 120-122.
Şîrâzî, Ṭabaḳātü’l-fuḳahâʾ, s. 113-114.
Sem‘ânî, el-Ensâb (Bârûdî), V, 550-551.
İbnü’l-Cevzî, el-Muntaẓam, VI, 286-287.
İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, III, 341.
a.mlf., el-Kâmil, VIII, 328.
Nevevî, Tehẕîb, I/2, s. 197-198.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XV, 65-68.
a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, III, 819-820.
Safedî, el-Vâfî, XVII, 480-481.
Yâfiî, Mirʾâtü’l-cenân, II, 288-289.
Sübkî, Ṭabaḳāt, III, 310-314.
İsnevî, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, II, 481.
İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 186.
İbn Kādî Şühbe, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, I, 110-111.
Süyûtî, Ṭabaḳātü’l-ḥuffâẓ (Ömer), s. 341-342.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1636.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, II, 302.
Ziriklî, el-Aʿlâm, IV, 263.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, VI, 119.
a.mlf., el-Müstedrek ʿalâ Muʿcemi’l-müʾellifîn, Beyrut 1406/1985, s. 432.
Elbânî, Maḫṭûṭât, s. 143.
M. Hasan Heyto, el-İctihâd ve ṭabaḳātü müctehidî eş-Şâfiʿiyye, Beyrut 1409/1988, s. 223.
