INSTITUT FRANÇAIS des ÉTUDES ARABES

1880’de Kahire’de Fransız Arkeoloji Enstitüsü’nün (Institut Français d’Archéologie du Caire) kurulmasından sonra Ortadoğu’da benzeri bir kurumun açılması şarkiyatçılar arasında yaygın kabul görmüştü. I. Dünya Savaşı’nın ardından Suriye’nin Fransız himayesi altına girmesi (1920), bu arzunun gerçekleşmesi yolunda uygun bir zeminin oluşmasına imkân verdi. 28 Nisan 1922’de Fransa ve Suriye devletlerinin ortak kararıyla Şam’daki Azm Sarayı’nın haremlik kısmında Institut Français d’Archéologie et d’Arts Musulmans adıyla yeni bir enstitü kuruldu. Enstitü idarî ve malî açıdan Şam’daki Fransız yüksek komiserliğine, ilmî çalışmaların yönetim ve kontrolü bakımından Paris Üniversitesi’ne karşı sorumlu idi. İlmî çalışmaları Louis Massignon, William Marçais, Maurice Gaudefroy-Demombynes, Georges-Séraphin Colin ve Adrien Barthélemy gibi şarkiyatçılar tarafından yönlendirilen enstitü, 1927 yılında Fransa Dışişleri Bakanlığı’nda Service des Oeuvres Françaises à l’Etranger’a ve 1935’te Paris Üniversitesi’ne bağlandı. Louis Massignon’un ve enstitünün genel sekreteri Jean Sauvaget’nin teşvikleriyle 1928’de enstitü bünyesinde Arap dili uzmanı yetiştirecek bir bölüm açıldı. Enstitü, yine Louis Massignon’un önerisiyle 1931’de Institut Français de Damas adını aldı ve 1928’de açılan bölüm kapatıldı.

İlk müdürü Eustache de Lorey’in gayretleriyle 1922-1927 yıllarında parlak bir dönem yaşayan enstitü, Robert Montagne’ın müdürlüğü sırasında (1930-1938) tam bir üniversiter statüye kavuştu Henri Seyrig zamanında da (1938-1941) bu durumunu sürdürdü. 1941’de Henri Laoust’un müdür tayin edilmesiyle Araboloji üzerine ilmî çalışma ve araştırmalar yoğunluk kazandı ve kurumun adı Institut Français des Études Arabes de Damas olarak değiştirildi. Enstitü, 1946’da Azm Sarayı’ndan ayrılıp Şam’ın Bağdat bulvarındaki özel binasına taşındı. 1956’daki Süveyş krizi sebebiyle Fransız-Suriye ilişkilerinin bozulması ve Fransızlar’ın Suriye’den ayrılması üzerine öğretim üyeleri Beyrut’a giderek Fransa elçiliğinde çalışmalarını sürdürdüler; 1961’de Şam’a dönerek enstitüyü tekrar faaliyete geçirdiler.

Enstitünün kuruluş amacı Suriye ve Suriye’ye komşu Yakındoğu ülke halklarının dil, din, kültür ve medeniyetleri üzerinde ilmî araştırmalar yapmak ve yayımlamaktı. Bu amaçla Fransa ve Suriye’deki yüksek öğretim kurumlarıyla iş birliği yapan enstitünün ilk dönemlerdeki ilmî faaliyetleri Suriye ve civarındaki tarihî eser ve anıtların tesbiti, envanterlerinin çıkarılması, bu amaçla arkeolojik kazıların gerçekleştirilmesi ve kitâbe yazılarının çözülmesi üzerinde yoğunlaşmıştı.

Fransa üniversiteleriyle araştırma merkezlerinde bu enstitüden yetişmiş birçok ilim adamı görev yapmaktadır. Enstitünün dâimî üyeleri Edmond Saussey, Jean Cantineau, Jean Lassus, Jean Lecerf, Jacques Weulersse ve muhabir üyeleri Richard Thoumin, Bernard Vernier, Albert de Boucheman, Pierre Rondot, Jean Gaulmier, Andre Latron, Michel Ecochard, Michard Lescot, Henri Charles, Storm Reich, Arap-İslâm kültür ve medeniyetine dair değerli eserler ortaya koymuşlardır. Jean Sauvaget, Daniel Schulmberger, Muhammed Es‘ad Tales, Nikita Elisséeff, Sâmî ed-Dehhân, Dominique Sourdel, G. Troupeau, Dominique Chevallier, Ferîd Akkâm, Abdullah Dervîş, André Miquel ve André Raymond enstitü imkânlarından yararlanmış ünlü şarkiyatçı ve araştırmacılardır.

Enstitü, ilk sayısını 1929 yılında çıkardığı Mélanges de l’Institut français de Damas adlı dergiyle yayın hayatına başlamış, 1931’de Bulletin des études orientales ismini alan derginin 1994’ün ilk yarısında 46. sayısı yayımlanmıştır. Enstitünün neşrettiği ilk eserler ise Jean Sauvaget’nin kaleme aldığı ve 163 parça tarihî toprak eşyanın tanıtıldığı Poteries syro-mésopotamiennes ile (1932) Richard Thoumin’in La maison syrienne (1932) adlı kitaplarıdır.

Enstitüde Suriye ve civarındaki ülkelerin tarihî eserlerine, arkeoloji ve İslâm sanatlarına ilişkin yoğun çalışmalar yapılmış, başta Jean Sauvaget olmak üzere Michel Ecochard, Claude le Coeur, Roger Pfister, Muhammed Es‘ad Tales, Sâmî ed-Dehhân, Dominique Sourdel ve Janine Sourdel gibi araştırmacılar bölgedeki kitâbeler, anıtlar, camiler, hamamlar, toprak eşya, halı-kilim ve tekstil konularında telif, tercüme ve edisyon kritik türü kitap ve makaleler yayımlamışlardır. Ayrıca bölgenin tarihine dair Jean Sauvaget, Claude Cahen, Dominique Sourdel, Robert Mantran, Sâmî ed-Dehhân, Jean Gaulmier, Roger le Tourheau ve Henri Laoust çalışmalar gerçekleştirmişlerdir. Arap dili ve edebiyatı alanındaki araştırmalar başta Suriye’nin üç büyük şairi Mütenebbî, Maarrî ve Ebû Firâs el-Hamdânî’nin hayatı ve şiirleri üzerine yoğunlaşmış, ayrıca şiir tenkidi, Arapça’ya geçmiş yabancı kelimeler, binbir gece masalları üzerinde de incelemeler yapılmıştır.

Albert de Boucheman, Richard Thoumin, Henri Charles, Jacques Weulersse, Andrea Latron, bölgenin beşerî ve iktisadî coğrafyası ile etnografya ve sosyolojisi üzerine eserler vermişlerdir. Fıkıh, ahlâk, tasavvuf ve İsmâiliyye akaidine dair M. Henri Laoust, Robert Brunchvig, Yûsuf el-Iş, Abdülkādir el-Mağribî, Abbas el-Azzâvî, Ârif Tâmir, M. Vâhid Mirzâ edisyon kritik ve tercüme çalışmaları yapmışlardır. Yılda ortalama on yeni eser yayımlayan enstitünün kütüphanesinde 40.000 ciltten fazla kitap, 950 kadar dergi koleksiyonu bulunmaktadır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2000 yılında İstanbul’da basılan 22. cildinde, 333-334 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.