JEFFERY, Arthur

Avustralya asıllı olup Melbourne’da doğdu. Melbourne Üniversitesi’nin Doğu Dilleri Bölümü’nden mezun olduktan (1918) ve aynı üniversitede yüksek lisansını tamamladıktan (1920) sonra kısa bir süre Hindistan’daki bir misyoner okulunda (Madras Christian College) öğretmenlik yaptı. 1921 yılında Kahire’deki Amerikan Üniversitesi’ne şarkiyat hocası olarak davet edildi. Burada Metodist kilisesinin temsilcisi sıfatıyla dinî faaliyetlerde bulundu. Mısır’da kıraat ilmiyle ilgili çalışmalarını derinleştirdi; Mûsâ Cârullah Bigi ve Seyyid Nevvâr gibi âlimlerle tanışarak kendi ifadesiyle onlardan “bir hıristiyanın tek başına öğrenemeyeceği” bilgiler edindi. 1929’da Edinburgh Üniversitesi’nden (İngiltere) doktor pâyesi aldı. 1938’de Amerika Birleşik Devletleri’ne geçip Columbia Üniversitesi’nin (New York) Yakın ve Ortadoğu Dilleri Bölümü’ne başkan oldu; aynı zamanda bir ilâhiyat okulunda (Union Theological Seminary) dinler tarihi dersleri verdi. Bir taraftan da Alman şarkiyatçısı Gotthelf Bergsträsser’in başlattığı ve ölümü üzerine Otto Pretzl’in sürdürdüğü Münih’teki Kur’an arşivi projesine katkıda bulundu. Ancak Pretzl’in II. Dünya Savaşı’nda öldürülüp arşivin tahrip edilmesi yüzünden büyük ümitlerle gerçekleşmesini beklediği bu önemli proje sonuçsuz kaldı. Ömrünün son yıllarında telif çalışmalarına ağırlık veren Jeffery 2 Ağustos 1959’da Nova Scotia’daki (Kanada) yazlığında öldü.

Jeffery, filolojik metin çalışmalarına yönelen şarkiyatçılardan olup daha çok Kur’an metni ve onun mushaf haline getirilişi hakkında araştırmalar yapmıştır. Özellikle diğer dinlerin mukaddes kitaplarından farklı olarak Kur’ân-ı Kerîm’in İslâm’daki merkezî konumunu farkedip (The Qur’ān as Scripture, s. 5) dindar hıristiyan kişiliğinin de etkisi altında, metin tenkidi çalışmalarıyla mevcut mushafın otoritesini zayıflatma arayışlarına girmiştir. İlk mushaflar ve kıraat farklılıklarından hareketle Kur’an’ın tenkitli neşrini gerçekleştirmek isteyen ve Kur’an’dan olmadığını ileri sürdüğü Fâtiha sûresinin kesinliği bulunmayan bazı versiyonlarını bir makalede yayımlayan Jeffery (MW, XXIX [1939], s. 158-162), Kur’an metninde diğer kutsal kitaplardaki gibi sonradan meydana gelmiş değişiklikler olduğunu göstermek için büyük bir çaba harcamıştır. Fakat bütün yazma metinleri, zayıf rivayetleri ve şâz kıraatleri incelemesine rağmen, Arap kabileleri arasındaki lehçe farklılıkları sebebiyle bazı harf ve kelimelerin vahiyle de onaylanan farklı okunuşlarını tesbit etmenin dışında bir sonuca ulaşamamıştır. Bu arada mushaflarla ilgili çalışmalarının başlıca kaynağını oluşturan, kendi yayımladığı İbn Ebû Dâvûd’a ait Kitâbü’l-Meṣâḥif’in (Kahire 1355; Leiden 1937) isnadındaki zayıflığı kabullendiği halde sahâbîlerin ortak çalışmasıyla derlenip resmîlik kazanan mushafa herhangi bir itirazın yapılmayışını görmezlikten gelip söz konusu kaynakta anılan kısmî metinleri “rakip mushaflar” olarak nitelemiştir. Onun bu yaklaşımı temelde, Kur’an’a “ilk kelimesinden son kelimesine kadar şahsiyetinin etkisinde kalan Muhammed’in kitabı” (The Qur’ān as Scripture, s. 1) şeklindeki ön yargılı bakışından kaynaklanmaktadır.

Eserleri. 1. Materials for the History of the Text of the Qur’ān (Leiden 1937). Kur’an metninin tarihçesiyle ilgili malzemeyi içeren eserin beraberinde İbn Ebû Dâvûd es-Sicistânî’nin Kitâbü’l-Meṣâḥif’i de neşredilmiştir.

2. The Foreign Vocabulary of the Qur’ān (Baroda 1938; Kahire 1957). Kur’an’daki Arapça kökenli olmayan (garîb) kelimeler hakkında alfabetik bir lugat çalışmasıdır. Eser, Feridun Bedreî tarafından Vâjehâ-yi Daḫîl der Ḳurʾân-ı Mecîd adıyla Farsça’ya çevrilmiştir (baskı yeri yok; 1372).

3. Index of Qur’anic Verses to the English Part of Materials for the History of the Text of the Qur’ān (Leiden 1951). Müellifin Materials for the History adlı eserine ek olarak yayımlanmış, mushafların her birinde mevcut kıraat farklılıklarını sûre tertibine göre gösteren geniş bir fihristtir.

4. The Qur’ān as Scripture (New York 1952). Dört bölümden meydana gelen eserde Kur’an metninin ortaya çıkışı ele alınmakta ve nüzûl dönemlerine göre âyetler arasındaki konu ve üslûp farklılıkları üzerinde durulmaktadır. Kitabın sonuna müellifin benzer içerikli bir tebliği ilâve edilmiştir.

5. Islam, Muhammad and His Religion (New York 1952).

6. Muḳaddimetân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân (Kahire 1954). Müellifi meçhul Kitâbü’l-Mebânî li-naẓmi’l-meʿânî ile İbn Atıyye el-Endelüsî tefsirinin (el-Muḥarrerü’l-vecîz) mukaddimelerini ihtiva eden bir neşirdir. Jeffery, özellikle ikinci eserin mukaddimesinin pek çok yerini tahrif ettiği ve önemli hatalar yaptığı gerekçesiyle birçok ilim adamının tenkidine maruz kalmıştır (DİA, XIX, 339).

7. Qur’ān Selections (New York 1958). Müellifin Kur’an’dan seçtiği bazı sûrelerin İngilizce çevirisidir.

8. A Reader on Islam (The Hague 1962). Çeşitli İslâmî kaynaklardan yapılmış seçmelerin tercümesidir.

Arthur Jeffery’nin çoğunluğu The Muslim World dergisinde çıkan Kur’an araştırmalarıyla ilgili çok sayıda makalesi de bulunmaktadır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2001 yılında İstanbul’da basılan 23. cildinde, 578-579 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.