KARAKOÇ, Sarkis

1 Eylül 1865 tarihinde İstanbul’da Hasköy’de doğdu. Edirne’de 1880-1890 yılları arasında askerî elbiseler terziliği yapan Oskian Karakoçyan’ın oğludur. 300 yılı aşkın geçmişe sahip Kayserili bir Ermeni ailesine mensuptur. Aslen bu ilin Derevank (Derevenk) köyünden olan ailenin bilinen en eski ferdi Koca Zakar’ın oğlu Karakoç’tur. Bunun adı, anılan köyün Surp Sarkis Manastırı’nda bulunan 1669 tarihli bir İncil’in üzerinde geçmektedir. Ailenin en ünlü üyesi başpiskopos Bogos Karakoçyan’dır (ö. 1825). Sarkis Efendi ilk eğitimini Hasköy’deki Nersesyan, orta eğitimini Edirne’deki Frères Assomptionistes’lerin Fransız mektebinde aldı. 1893’te İstanbul’daki Hukuk Mektebi’nden mezun oldu. Bir süre avukatlık yaptıktan sonra devlet hizmetine girdi. 1897’de Beyrut Ticaret Mahkemesi’ne müsteşar tayin edildi. Bu mahkemenin reisi ve üyeleri hakkında bazı suistimal suçlamaları sebebiyle soruşturma açılınca ertesi yıl görevinden alındı. Ancak yaptığı ciddi müdafaalardan sonra görevine iade edildi ve 23 Aralık 1899 tarihinde Selânik Birinci İstînaf Mahkemesi hâkimliğine getirildi. 14 Aralık 1901’de Preveze, 1906’da Rodos Ticaret Mahkemesi başkanlığına, ertesi yıl Kosova Mahkeme-i Fevkalâdesi müsteşarlığına, 26 Ağustos 1908’de Üsküp’teki Mahkeme-i Fevkalâde üyeliğine tayin edildi. Bu arada Bahr-i Sefîd Ticaret Mahkemesi reisliği yapan Sarkis Efendi 1909 yılında Beyoğlu noteri oldu. Birkaç ay sonra İstanbul ve Beyoğlu İstînaf Mahkemesi hâkimliğine, ertesi yıl Adliye Nezâreti Düstur Encümeni reisliğine, 14 Mayıs 1911 tarihinde İhsâiyyât ve Müdevvenât-ı Kānûniyye müdürlüğüne getirildi ve 1925 yılına kadar bu görevde kaldı. Son devlet memuriyeti Düyûn-ı Umûmiyye İdaresi hukuk müşavirliğidir. Oğlu Arşak Karakoç’a göre bir süre Hariciye Nâzırı Kapriel Noradunkyan’ın danışmanlığını da yapan Sarkis Efendi, özellikle hukuk ve hukuk tarihi çalışmaları sebebiyle önce ûlâ evveli, 1914’te Osmânî ve Maarif nişanlarıyla taltif edildi. 1925-1928 yılları arasında serbest avukatlık yaptı. Ermeni cemaatinin idare işlerinde de görevler aldı; Ermeni Patrikhânesi Adlî Heyeti başkanlığı ve Ermeni Patrikhânesi Merkez İdare Kurulu üyeliğinde bulundu. 1931’de Fransa’nın Cannes şehrine taşındıysa da ekonomik sebepler yüzünden geri dönmek zorunda kaldı. Aynı zamanda bir antika uzmanı olan Sarkis Efendi 8 Mart 1944 tarihinde Büyükada’da öldü ve Kınalıada’daki Ermeni Mezarlığı’na defnedildi.

Eserleri. Sarkis Karakoç, devlet hizmetindeki görevlerinden ziyade Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi kanunları üzerindeki derlemeleri, incelemeleri ve yayınlarıyla tanınır. Sadece İstanbul kütüphanelerinde değil Berlin, Viyana, Dresden ve Paris’teki kütüphanelerde bulunan yazma kanunnâmeler üzerinde de çalışan Karakoç, hayatının sonlarına doğru gözlerini kaybetmesine rağmen yardımcıları sayesinde yayın faaliyetlerini sürdürmüştür. Avukat İstepan Gülbenkyan, Karakoç’un basılmış ve basılmamış eserlerini 1945 yılında Ermenice olarak yayımlanan Yedikule Ermeni Hastahanesi Salnâmesi’nde (s. 403-410) tanıtmıştır (Pamukciyan, VII [1987], s. 21-22). Tesbit edilebilen çalışmaları şunlardır:

1. Miftâh-ı Kavânîn-i Osmâniyye (İstanbul 1309).

2. Ceza Kanunu-Tahşiyeli (İstanbul 1329).

3. Külliyyât-ı Kavânîn-i Cedîde (I-II, İstanbul 1913).

4. Ceza Kanunu (İstanbul 1335).

5. Zeyl-i Kānûn-ı Ticâret (İstanbul 1336).

6. Usûl-i Muhâkemât-ı Cezâiyye Kanunu (İstanbul 1338).

7. Harcırah Kanunları (İstanbul 1339). Türkiye Büyük Millet Meclisi tâdilâtı dahil 1338 yılı sonuna kadar bütün tâdilât ve zeyilleri içine alan idare hukukuna dair bir derlemedir.

8. Emvâl-i Gayr-ı Menkūle Kanunları-Tahşiyeli (İstanbul 1340). Eşya hukukuna dair kanunların açıklamalı bir derlemesidir.

9. Arazi Kanunu ve Tapu Nizamnâmesi-Tahşiyeli (İstanbul 1340).

10. Sulh Hâkimleri Kanunu-Tahşiyeli (İstanbul 1341). Adalet hayatı ve teşkilâtıyla ilgili kanunları ihtiva eden bir eserdir.

11. Tahşiyeli Kavânîn (I-II, İstanbul 1341). Miftâh-ı Kavânîn adıyla da anılan eserin (BA, Sicill-i Ahvâl Defterleri, nr. 183, s. 247) tamamı on cilttir.

12. Sicill-i Kavânîn. 1943 yılına kadar Cumhuriyet dönemi kanun, karar, nizamnâme, tâlimat, kararnâme, tevhîd-i ictihâd ve Şûrâ-yı Devlet kararlarının toplandığı bu kronolojik eser yirmi dört cilttir. 1926’dan itibaren yayımına başlanmış, Karakoç’un ölümünden sonra da yayımı sürdürülerek 1970’te LXI. cilde kadar getirilmiştir (Mumcu, XXXVI/143 [1972], s. 378).

13. Direktif-Osmanlı ve Türk Mevzûât-ı Hukūkıyyesi (I, İstanbul 1935). 1815-1934 yılları arasında Türkiye’de yürürlükte olan kanunların tahlilî, alfabetik ve tahşiyeli fihristidir. Sarkis Efendi bu eserine 1937 yılına kadar ilâvelerde bulunmuş, bu arada 1935-1937 mevzuatıyla hükümden düşen mevzuatı eserden çıkarmıştır. Bu ikinci çalışması İstanbul’da 1938’de basılmıştır.

14. Pullar ve Kıymetli Evrak (İstanbul 1939). Yürürlükte olan ve hâşiyeleri de bulunan bir kanun kitabıdır (Pamukciyan, VII [1987], s. 22).

15. Huzur Kanunları (I-IV). 1940 yılına kadar gelen kanunları, bunların tâdilât ve zeyillerini ihtiva eden bir eser olup Adliye Vekâleti’nce Ankara’da yayımlanmıştır (a.g.e., VII [1987], s. 22).

Bunlardan başka henüz yayımlanmamış çok sayıda çalışması bulunan Sarkis Karakoç’un en önemli eseri Külliyât-ı Kavânîn’dir. Fâtih Sultan Mehmed zamanından II. Meşrutiyet’e (1908) kadar Osmanlı dönemi kanunlarını ihtiva eden ve kırk büyük dosyadan oluşan eser 1927 yılında hükümet tarafından satın alınmış olup (a.g.e., VII [1987], s. 21) halen Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi’ndedir. Müellifin yayımlanmamış diğer bazı eserleri de şunlardır: Düstûr (Meşrutiyet dönemi kanunlarını içerir); Mecmûa-i Mukarrerât-ı Temyîziyye (Batı metoduyla tasnif edilmiş on iki ciltlik bir eserdir); Patrikhaneler (Rum ve Ermeni patrikhânelerine verilen ferman, berat ve diğer resmî evrakı ihtiva eder); Zâbitân (jandarmalara ve polislere dairdir); Vergiler, Vilâyetler, Hükkâm-ı Şer‘ ve Mehâkim-i Şer‘iyye (müellif bu çalışmasından kendi eserlerinde bahsetmişse de [meselâ bk. Tahşiyeli Kavânîn, I, 6-7] henüz bir nüshasına rastlanmamıştır).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2001 yılında İstanbul’da basılan 24. cildinde, 429-430 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.