https://islamansiklopedisi.org.tr/kutbuddin-er-ravendi
İran’da Kâşân şehrinin Râvend köyünde doğdu. Büyük dedesine nisbetle daha çok Saîd b. Hibetullah diye tanınır. Babası ve dedesi bölgenin tanınmış âlimlerindendi. Öğrenimi hakkında yeterli bilgi bulunmamakla birlikte Ebû Ali el-Fazl et-Tabersî, Ebû Ca‘fer el-Halebî, Nasîrüddin et-Tûsî’nin babası Muhammed b. Hasan, İmâdüddin et-Taberî, Abdullah el-Hulvânî ve Ebü’l-Berekât Muhammed b. İsmâil gibi âlimlerden faydalandı (hocalarının bir listesi için bk. Aʿyânü’ş-Şîʿa, VII, 240). Çeşitli konularda eserler telif ederek ilmî faaliyetlerini sürdüren Râvendî çok sayıda öğrenci yetiştirdi. Başta oğulları Ali, Hüseyin ve Muhammed olmak üzere Şîa’nın tanınmış isimlerinden İbn Şehrâşûb, İzzeddin Ebü’l-Hâris el-Alevî el-Bağdâdî, Ahmed b. Abdülcebbâr et-Tabersî ve Zeynüddin Ebû Ca‘fer ed-Da‘vidârî onun öğrencileri arasında yer alır. Râvendî 14 Şevval 573 (5 Nisan 1178) tarihinde vefat etti ve Kum’da Sitti Fâtıma Mezarlığı’na defnedildi. Kabrinin Tebriz yakınlarındaki Hüsrevşah köyünde bulunduğunu ileri sürenler, büyük bir ihtimalle Kutbüddin er-Râvendî ile Fazlullah er-Râvendî’yi birbirine karıştırmışlardır.
Eserleri. Kutbüddin er-Râvendî’nin kaynaklarda belirtilen altmış kadar eserinden bazıları şunlardır: Tefsîrü’l-Ḳurʾân; Ḫulâṣatü’t-tefâsîr; el-Lübâb fî fażli Âyeti’l-kürsî; en-Nâsiḫ ve’l-mensûḫ mine’l-âyât fî cemîʿi’l-Ḳurʾân; Żiyâʾü’ş-Şihâb (Ḍavʾü’ş-Şihâb; Kādî el-Kuzâî tarafından derlenen Hz. Peygamber’in veciz sözlerinin şerhidir; 553’te [1158] yazılan şerhte sûfiyenin sözlerinin şâhid olarak kullanıldığına bakılırsa Râvendî’nin tasavvufla ilgilendiğini söylemek mümkündür); el-Ḫarâʾic ve’l-cerâʾiḥ fi’l-muʿcizât (Hz. Peygamber’in ve on iki imamın mûcizelerine ait olayları ele alan üç ciltlik bir eser olup Kum’da basılmıştır [1409/1989]); ʿAlâmâtü’n-nebî ve’l-eʾimme; ʿUyûnü’l-muʿcizât; Risâle fî ʿadedi’l-mesâʾil elletî vaḳaʿa’l-ḫilâf fîhâ beyne’l-Murtażâ ve’ş-Şeyḫ el-Müfîd (Şerîf el-Murtazâ ile Şeyh Müfîd arasındaki kelâm konularına dair doksan beş ihtilâflı meseleyi ele almaktadır); Nevâdirü’l-muʿcizât; Fıḳhü’l-Ḳurʾân (Kur’an’daki fıkhî hükümleri Şîa yorumuna göre değerlendiren bu çalışma Ahmed el-Hüseynî tarafından iki cilt halinde yayımlanmıştır [Kum 1405]); Ḫulâṣa fi’ş-Şerâʾiʿ; İḥkâmü’l-aḥkâm; en-Niyyât fî cemîʿi’l-ʿibâdât; Kitâbü’d-Daʿavât (Medresetü’l-İmâmi’l-Mehdî tarafından neşredilmiştir [Kum, ts.]); Ḳıṣaṣü’l-enbiyâʾ (nşr. Gulâm Rızâ el-Yezdî, Beyrut 1409/1989); Minhâcü’l-berâʿa fî şerḥi Nehci’l-belâġa (Râvendî’ye asıl şöhretini kazandıran bu eser Nehcü’l-belâġa’nın ilk şerhlerindendir; daha sonra aynı eseri şerheden İbn Ebü’l-Hadîd Râvendî’nin fıkıhla uğraştığını, dil ve tarih konusunda ihtisası olmadığı için birçok hataya düştüğünü belirtmektedir [a.g.e., VII, 240]; kitap Abdüllatîf Kûhkemerî tarafından üç cilt halinde yayımlanmıştır [Kum 1406]; Râvendî’nin eserlerinin bir listesi için bk. a.g.e., VII, 240-241).
BİBLİYOGRAFYA
İbn Şehrâşûb, Meʿâlimü’l-ʿulemâʾ (nşr. M. Sâdık Âl-i Bahrülulûm), Beyrut, ts. (Dârü’l-edvâ), s. 55.
İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, III, 48.
Hür el-Âmilî, Emelü’l-âmil (nşr. Ahmed el-Hüseynî), Necef-Bağdad 1385/1965, I, 125-127.
Abdullah Efendi el-İsfahânî, Riyâżü’l-ʿulemâʾ ve ḥıyâżü’l-fużalâʾ (nşr. Ahmed el-Hüseynî), Kum 1401, II, 419-430.
Hânsârî, Ravżâtü’l-cennât, Kum 1391, IV, 5-9.
Brockelmann, GAL Suppl., I, 624, 710.
Tebrîzî, Reyḥânetü’l-edeb, Tebriz, ts., IV, 467-469.
Abbas el-Kummî, Sefînetü’l-biḥâr, Beyrut 1925, II, 437.
Âgā Büzürg-i Tahrânî, eẕ-Ẕerîʿa ilâ teṣânîfi’ş-Şîʿa, Beyrut 1403/1983, VII, 145-146.
Aʿyânü’ş-Şîʿa, VII, 239-241.
Nüveyhiz, Muʿcemü’l-müfessirîn, I, 208.
Abdülhüseyin Ahmed el-Emînî, el-Ġadîr fi’l-Kitâb ve’s-Sünne, Tahran 1366 hş., V, 380-384.
