LEKNEVÎ, Muhammed Abdülhalîm

1239 (1823) yılında Leknev’de doğdu. Hindistanlı meşhur Hanefî âlimlerinden Muhammed Abdülhay el-Leknevî’nin babası olup meşhur sahâbî Ebû Eyyûb el-Ensârî’nin soyuna mensuptur. Küçük yaşta Kur’an’ı ezberledi ve babasından sarf-nahiv dersleri aldı. Daha sonra yörenin âlimlerinden İslâm ilimlerini tahsil etti. Hocaları arasında müftülük yapan amcası Yûsuf b. Muhammed Asgar el-Leknevî ve dayısı Ni‘metullah b. Nûrullah el-Leknevî, babasının amcası Zuhûrullah b. Ahmed, ayrıca Ahmed el-Melihâbâdî gibi âlimler yer alır. Tıbba ve felsefeye dair de çeşitli eserler okudu. Genç yaşta Banda’da müderrislik yapmaya başladı. Dört yıl boyunca bu görevi sürdürdükten sonra Leknev’e döndü ve bir yıl burada İslâmî tebliğ faaliyetlerinde bulundu. Ardından Civanpûr’a gidip el-İmâmiyyetü’l-Hanefiyye Medresesi’nde dokuz yıl müderrislik yaptı. 1860 yılında tekrar Leknev’e döndü, bir müddet kaldıktan sonra Haydarâbâd’a geçerek Dârülulûm Medresesi’nde müderris olarak çalıştı. 1863’te hacca gitti; Medine’de Cemâl b. Abdullah el-Hanefî, Ahmed b. Zeynî Dahlân eş-Şâfiî, Muhammed b. Muhammed el-Garbî eş-Şâfiî ve Abdülganî el-Ömerî ed-Dihlevî gibi âlimlerden hadis okudu. Ali b. Yûsuf el-Harîrî’den Delâʾilü’l-ḫayrât icâzeti aldı, Abdürreşîd b. Ahmed ed-Dihlevî’den Nakşibendiyye’ye dair eserler okudu. İki yıl sonra Haydarâbâd’a döndü, burada yargıçlık görevinde bulundu. Bu görevde iken 14 Aralık 1868’de Haydarâbâd’da vefat etti. Leknevî, oğlu Abdülhay el-Leknevî gibi müceddid bir âlim olarak yetiştirdiği öğrencilerle eğitim öğretim hayatına önemli katkılar sağlamıştır.

Eserleri. 1. et-Taḥḳīḳātü’l-merżıyye li-ḥalli Ḥâşiyeti’s-Seyyid ez-Zâhid ʿale’r-Risâleti’l-Ḳuṭbiyye. Kutbüddin Mahmûd b. Muhammed’in mantıkla ilgili risâlesi için Mîr Zâhid el-Herevî’nin kaleme aldığı hâşiye üzerine 1846’da Banda’da bulunduğu sırada yazdığı hâşiyedir.

2. el-Aḳvâlü’l-erbaʿatü’l-maʿlûme fî reddi’ş-şübühâti’l-mûrede fî Süllemi’l-ʿulûm (diğer bazı eserlerle birlikte, Kânpûr 1286; Leknev 1326).

3. el-Ḳavlü’l-eslem li-ḥalli Şerḥi’s-Süllem. Ahdarî’ye ait es-Süllemü’l-mürevnaḳ adlı manzum mantık kitabına Molla Hasan tarafından yazılmış şerhin hâşiyesidir.

4. Keşfü’l-mektûm fî Ḥâşiyeti Baḥri’l-ʿulûm. er-Risâletü’l-Ḳuṭbiyye’ye yapılan hâşiye üzerine bir çalışmadır.

5. el-Meʿâḳıd fî Şerḥi’l-ʿAḳāʾid. Celâleddin ed-Devvânî’ye ait Şerḥu’l-ʿAḳāʾidi’l-ʿAḍudiyye’ye yapılmış bir hâşiyedir.

6. et-Taʿlîḳu’l-fâṣıl fî mesʾeleti’ṭ-ṭuhri’l-müteḫallil. Temizlik kurallarına dairdir.

7. Taʿlîḳāt ʿale’l-Hidâye. Mergīnânî’ye ait fıkıh kitabı üzerine yapılmış bir çalışmadır.

8. Kâşifü’ẓ-ẓulme fî beyâni aḳsâmi’l-ḥikme.

9. el-ʿİrfân. Mantığa dair beğenilen bir metindir.

10. Ḳamerü’l-aḳmâr ḥâşiye li-Nûri’l-envâr. Usûl-i fıkha dair olup Ebü’l-Berekât en-Nesefî’ye ait Menârü’l-envâr’ın Molla Cîven şerhine yapılmış bir hâşiyedir (I-II, Leknev 1295; Nûrü’l-envâr ve diğer bazı eserlerle birlikte; Bulak 1316-1317, Nesefî’nin Keşfü’l-esrâr’ı ile birlikte; I-II, Beyrut 1415/1995).

11. Muʿînü’l-ġāʾiṣîn fi’r-red ʿale’l-muġāliṭîn (Hindistan 1298, diğer bazı eserlerle birlikte).

12. el-Beyânü’l-ʿacîb fî şerḥi żâbiṭati’t-Tehẕîb. Sa‘deddin et-Teftâzânî’nin Tehẕîbü’l-manṭıḳ adlı eserinin kıyas bölümüne dair bir çalışmadır.

13. el-Îżâḥât li-mebḥas̱i’l-muḫteliṭât.

14. Keşfü’l-intibâh fî şerḥi’s-Süllem li-Ḥamdillâh.

15. Mecmûʿatü resâʾili’l-Leknevî. Müellife ait çeşitli risâlelerden oluşmaktadır (Meşhed 1886).

16. el-Ḳavlü’l-muḥîṭ fîmâ yeteʿallaḳu bi’l-caʿli’l-müʾellef ve’l-basîṭ. Mantığa dair bir eserdir (Leknev 1288, 1293, diğer bazı eserlerle birlikte).

17. el-Âs̱ârü’l-merfûʿa fi’l-aḫbâri’l-mevżûʿa (Beyrut 1984).

18. Ḳūṭü’l-muġteẕîn bi-fetḥi’l-muḳtedîn. Namazla ilgili küçük bir risâledir (Leknev 1310).

19. Nûrü’l-îmân bi-ziyâreti âs̱âri’r-raḥmân. Müellifin Hz. Peygamber’in kabrini ziyareti vesilesiyle yazdığı bu eser oğlu Abdülhay el-Leknevî tarafından Ḥâşiye ʿalâ Nûri’l-îmân adıyla şerh edilmiştir (Leknev, ts.).

Vefatından sonra oğlu Abdülhay babasının hayatına, tahsiline, hocalarına, aldığı icâzetlere, yazdığı kitaplara ve yaptığı görevlere dair Ḥasretü’l-ʿâlem bi-vefâti merciʿi’l-ʿâlem adlı bir monografi hazırlamıştır (Leknev, ts.; Mecmûʿatü’r-resâʾili’s̱-s̱emânî içinde, Leknev 1305). Bu eserin Salâh Muhammed Ebü’l-Hâc tarafından tahkik edildiği belirtilmektedir (Ebü’l-Hâc, s. 118).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 153-154 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.