MUHİBBÜDDİN et-TABERÎ

17 Cemâziyelâhir 615’te (10 Eylül 1218) Mekke’de dünyaya geldi. Bu tarihten on gün, hatta bir yıl önce doğduğu da zikredilmiştir. Hz. Hüseyin’e dayanan ve altı yüzyıllık bir ilim geleneğine sahip bulunan bir aileye mensuptur. Babasının dedesi Ebû Bekir Muhammed b. İbrâhim et-Taberistânî, 580 (1184) yılı civarında Taberistan’dan göç edip Mekke’ye mücâvir olmuştur. Muhibbüddin et-Taberî, Ebû Dâvûd’un es-Sünen, Kādî İyâz’ın eş-Şifâʾ ve Vâhidî’nin el-Vasîṭ’inin rivayet icâzetini Mekke’de Ebü’l-Hasan İbnü’l-Mukayyer el-Bağdâdî’den, Buhârî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’inin bir kısmının rivayet icâzetini Abdurrahman b. Ebû Haramî’den, tamamının rivayet icâzetini ise babasının amcaları Takıyyüddin Ali ve Kemâleddin Ya‘kūb b. Ebû Bekir’den, Ṣaḥîḥu Müslim ve Ṣaḥîḥu İbn Ḥibbân’ın rivayet icâzetini de Şerefeddin Muhammed b. Abdullah b. Ebü’l-Fazl el-Mürsî’den aldı. Ayrıca Bahâeddin İbnü’l-Cümmeyzî ve Şuayb b. Yahyâ İbnü’z-Za‘ferânî’den hadis öğrendi. Kendisinden Abdülmü’min b. Halef ed-Dimyâtî, Ebü’l-Hasan İbnü’l-Attâr, Alemüddin el-Birzâlî, Muhammed b. Ahmed el-Kastallânî, Kutbüddin el-Halebî, Ebû Hayyân el-Endelüsî, ayrıca her biri Mekke kadısı olan oğlu Cemâleddin Muhammed ile torunu Necmeddin Muhammed b. Muhammed ilim tahsil etti. Zehebî de oğlu Cemâleddin’in ve onun vasıtasıyla Muhibbüddin et-Taberî’nin rivayet ettiği eserlerin icâzetini almıştır (el-Muʿcemü’l-muḫtaṣ, I, 22-23). Muhibbüddin et-Taberî’nin şöhretini duyan Yemen Sultanı el-Melikü’l-Muzaffer er-Resûlî’nin Muhibbüddin’i Yemen’e davet ettiği, hem kendisinin hem oğlu Sultan el-Melikü’l-Müeyyed er-Resûlî’nin ondan hadis okuduğu bilinmektedir. Muhibbüddin, el-Melikü’l-Muzaffer’in isteği üzerine bu aileye ait olan Mekke’deki Mansûriyye Medresesi’nde ayda 50 dinar maaşla ders verdi. 2 Cemâziyelâhir 694’te (19 Nisan 1295) Mekke’de vefat eden Muhibbüddin et-Taberî orada defnedildi. Aynı yılın ramazan ayında öldüğü de söylenmektedir. Kaynakların verdiği bilgiler karşısında İbnü’l-Kayserânî’nin onun vefat tarihini 674 yılının Cemâziyelâhiri (Aralık 1275) şeklinde kaydetmesi bir zühûl eseri olarak değerlendirilmelidir (Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, IV, 1474). Muhibbüddin et-Taberî, Mekke kadısı olarak görev yapıp fetva vermiş, ilmî kudret ve şöhreti sebebiyle “şeyhülharem” lakabıyla anılmıştır. Onun yedi çocuğu dünyaya gelmiş, bunlardan ailenin ilim geleneğini sürdüren âlimler yetişmiştir. Üçüncü nesilden torunu Ebü’l-Hayr Zeynüddin Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Muhibbüddin Ahmed bunlardan biridir.

Eserleri. 1. el-Aḥkâmü’l-kübrâ (Ġāyetü’l-iḥkâm fî eḥâdîs̱i’l-aḥkâm). Altı cilt olduğu söylenen bu çalışmada (Safedî, VII, 135) sahih ve hasen hadislerden başka zayıf hadislere de yer verilmiş, eser zayıf hadisler hakkında açıklama yapılmadığı için eleştirilmiştir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 20). Kitabın İstanbul kütüphanelerinde çeşitli nüshaları bulunmaktadır (Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 236; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 652, 653). Müellifin talebesi Yâfiî’nin Târîḫ’inde naklettiğine göre oğlu Cemâleddin, babasının büyükçe bir cilt halinde el-Aḥkâmü’l-vüsṭâ (Meslekü’n-nebîh fî telḫîṣi’t-Tenbîh) ve 1015 hadis ihtiva eden el-Aḥkâmü’ṣ-ṣuġrâ (Taḥrîrü’t-Tenbîh) adlı iki eserinin daha olduğunu belirtmiştir.

2. Ḫulâṣatü siyeri seyyidi’l-beşer. Hindistan’da neşredilen eseri (1343) daha sonra Tallâl b. Cemîl er-Rifâî yayımlamıştır (Mekke-Riyad 1418/1997).

3. et-Teşvîk ile’l-beyti’l-ʿatîḳ (Beyrut 1419/1998).

4. Ḫayrü’l-ḳırâ fî ziyâreti Ümmi’l-ḳurâ (el-Ḳırâ li-ḳāṣıdi Ümmi’l-ḳurâ ve s̱evâbü ẕâlik) (nşr. Mustafa es-Sekkā, Beyrut, ts. [el-Mektebetü’l-ilmiyye], Kahire 1367/1947, 1390/1970). Müellif bu çalışmasına dayanarak daha sonra Ṣafvetü’l-ḳırâ fî ṣıfati ḥacceti’l-Muṣṭafâ’yı kaleme almıştır. Ḥaccetü’l-Muṣṭafâ ṣallallāhü ʿaleyhi ve sellem adıyla yayımlanan kitap da (Kahire 1981; Medine, ts. [Mektebetü’s-sekāfe]; Beyrut, ts. [Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye]) bu eser olmalıdır.

5. es-Simṭü’s̱-s̱emîn fî menâḳıbi ümmehâti’l-müʾminîn (nşr. Râgıb et-Tabbâh, Halep 1328, 1346; Kahire 1402/1983; Beyrut 1418/1997).

6. er-Riyâżü’n-naḍire fî feżâʾil (menâḳıb)i’l-ʿaşere. Aşere-i mübeşşere hakkındadır (I-II, Kahire 1327, 1953; I-IV, Beyrut 1405/1984; I-II, Beyrut 1405/1984; nşr. Îsâ b. Abdullah b. Muhammed b. Mâni‘ el-Himyerî, I-II, Beyrut 1996).

7. Ẕeḫâʾirü’l-ʿuḳbâ fî menâḳıbi ẕevi’l-ḳurbâ. Ehl-i beyt’in faziletine dairdir (nşr. Hüsâmeddin el-Kudsî, Kahire 1356/1937; Bağdat 1967; nşr. Muhammed Mustafa Ebü’l-Alâ, I-IV, Kahire 1388/1969; tashih Süleyman Hasan Abdülvehhâb, I-II, Tanta 1372/1953; nşr. Îsâ b. Abdullah el-Himyerî, I-II, Beyrut 1996; Beyrut 1974).

8. Taḳrîbü’l-merâm fî Ġarîbi’l-Ḳāsım b. Sellâm. Ebû Ubeyd Kāsım b. Sellâm’ın Ġarîbü’l-ḥadîs̱’indeki, hadislerin alfabetik olarak tertip edildiği küçük bir çalışmadır. Aynı konuya dair ed-Dürrü’l-mens̱ûr li’l-meliki’l-manṣûr da muhtemelen bu eserdir.

9. Muḫtaṣaru ʿAvârifi’l-maʿârif. Şehâbeddin es-Sühreverdî’ye ait eserin muhtasarıdır (Süleymaniye Ktp., Süleymaniye, nr. 1028, vr. 112-172).

10. Şerḥu ġarîbi eḥâdîs̱i Câmiʿi’l-uṣûl fî eḥâdîs̱i’r-Resûl. Mecdüddin İbnü’l-Esîr’in eseriyle ilgilidir (Süleymaniye Ktp., Musallâ Medresesi, nr. 1950).

11. İrşâdü’l-faḳīh ilâ maʿrifeti’l-edilleti’t-Tenbîh. Ebû İshak eş-Şîrâzî’ye ait eser üzerine yapılmış bir çalışmadır (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 803).

12. el-Muḥarrer li’l-Meliki’l-Muẓaffer. Ṣaḥîḥayn’daki hadislerden ahkâma dair olanların bir araya getirildiği kitabı müellif daha sonra el-ʿUmde adıyla ihtisar etmiştir. Kitabı Muhammed b. İbrâhim er-Raînî ed-Dımaşkī’nin de ihtisar ettiği kaydedilmektedir.

13. Eḥâdîs̱ müşkile. Brockelmann eserin bir nüshasının Medine’de bulunduğunu belirtmektedir (GAL, I, 445).

14. Şerḥu’t-Tenbîh. Ebû İshak eş-Şîrâzî’nin Şâfiî fıkhına dair eserinin on cilt halindeki şerhi olduğu söylenmektedir. Bu çalışma üzerine müellif en-Nüketü’l-kübrâ, en-Nüketü’s-suġrâ, Muḫtaṣaru’t-Tenbîh gibi eserler kaleme almıştır.

15. eṭ-Ṭırâzü’l-Müheẕẕeb fî telḫîṣi’l-Müheẕẕeb. Ebû İshak eş-Şîrâzî’nin el-Müheẕẕeb’inin telhis edildiği bu iki ciltlik çalışmanın müsvedde halinde kaldığı zikredilmektedir.

16. İstiḳṣâʾü’l-beyân fî mesʾeleti’ş-şâẕervân. Kâbe’nin şadırvanıyla ilgili bir fetvadan ibaret olduğu belirtilmektedir (Berlin Staatsbibliothek, nr. 5536/10).

Müellif ayrıca İbnü’l-Ecdâbî’nin fıkhü’l-luga mahiyetindeki Kifâyetü’l-müteḥaffıẓ adlı eserini manzum hale getirmiştir (DİA, XXI, 21). Taberî’nin bunlardan başka el-ʿUḳūdü’d-dürriyye ve’l-meşyeḫatü’l-Mekkiyye el-Muẓafferiyye, ʿAvâṭifü’n-nuṣra fî tafżîli’ṭ-ṭavâf ʿale’l-ʿumre, Tertîbü Câmiʿi’l-mesânîd li’bni’l-Cevzî, el-Kâfî fî ġarîbi’l-Ḳurʾân, el-Ḳabesü’l-esnâ fî keşfi ġarîbi’l-maʿnâ gibi çalışmalarının bulunduğu kaydedilmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 31. cildinde, 38-39 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.