MUTAYYEN

Kaynaklarda doğum tarihi zikredilmemekle beraber 297’de (909-10) doksan beş yaşında öldüğüne göre (Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XIV, 42) Kûfe’de 202 (817-18) yılında doğmuş olmalıdır. “Mutayyen” (çamura bulanmış) ve “Mutayyen el-kebîr” lakaplarıyla anılmaktadır. Çocukluk günlerinde havuzda yüzerken arkadaşlarının onu çamura buladıklarını gören muhaddis Ebû Nuaym Fazl b. Dükeyn’in, “Ey Mutayyen! Niçin ilim meclisine gelmiyorsun?” demesi üzerine bu lakapla şöhret bulduğu rivayet edilir. Hadis öğrenmeye karar verdiği zaman Ebû Nuaym’ın ölmüş olduğunu söyleyen Mutayyen, o döneme göre oldukça ileri bir yaşta (on yedi yaşında) tahsile başlamasına rağmen Ahmed b. Yûnus, Yahyâ b. Bişr el-Harîrî, Saîd b. Amr el-Eş‘asî, Yahyâ b. Abdülhamîd el-Himmânî, Ebû Bekir ve Osman b. Ebû Şeybe ile Ali b. Hakîm gibi çok sayıda hocadan hadis yazdığını belirtir. Hadis konusunda otoritesini kabul ettirmiş ve hâfız unvanını almıştır. Hadis hâfızı Ebû Bekir İbn Ebû Dârim ondan çok sayıda hadis yazdığını kaydetmektedir. Kendisinden İbn Ukde, Yezîd b. Muhammed el-Ezdî, Neccâd İbnü’l-Kās, İbn Kāni‘, Taberânî, Ebû Bekir el-İsmâilî, Ali b. Abdurrahman el-Bekkâî, Ali b. Hassân el-Cedîlî gibi âlimler hadis rivayet etmiştir. Mutayyen hakkında Dârekutnî “sika”, Halîlî “sika-hâfız”, Zehebî “mütkın” ifadelerini kullanmak suretiyle onun güvenilir olduğunu belirtmişlerdir. Kendisiyle aynı yıl vefat eden Ebû Ca‘fer İbn Ebû Şeybe’nin onu eleştiren sözlerini Zehebî akranlar arasında sıkça görülen kıskançlığa bağlamış ve bu cerhin kabul görmeyeceğini söylemiştir (a.g.e., a.y.). Mutayyen Rebîülâhir 297’de (Aralık 909 - Ocak 910) vefat etti.

Eserleri. 1. Ḥadîs̱. Millet Kütüphanesi’nde bulunan (Feyzullah Efendi, nr. 507/4, vr. 29^a-32^b) eser üzerinde Mehmet Âkif Özkiraz el-Mutayyen ve Cüz’ü adıyla yüksek lisans tezi yapmıştır (1988, MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü).

2. Aḫbâr ve ḥikâyât. Bir nüshası Chester Beatty Library’de bulunmaktadır (nr. 3849).

3. Kitâbü’ṣ-Ṣahâbe. Sahâbe hakkındaki eserlere kaynaklık ettiği belirtilmektedir (İbn Hacer, el-İṣâbe, I, 2; Sezgin, I, 319-320).

Kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: Kitâbü’s-Sünen fi’l-fıḳh, Kitâbü’t-Tefsîr, Tefsîrü’l-Ḳurʾân, Kitâbü Tefsîri’l-müsned, el-Müsned, et-Târîḫ (Târîḫu Ṣıffîn), Kitâbü’l-Edeb (Âdâb) (İbnü’n-Nedîm, s. 283; Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 23; Kehhâle, III, 441).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 31. cildinde, 383 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.