https://islamansiklopedisi.org.tr/pir-muhammed-hasan
8 Mayıs 1904’te Hindistan’ın Amritsar şehrinde doğdu. İlk ve orta öğreniminin ardından 1922’de girdiği Pencap Üniversitesi’nde Arap dili ve edebiyatı alanında lisans, 1930’da Arap dilinde, 1936’da Fars dilinde lisans üstü öğrenimini tamamladı. 1938’de aynı üniversitede Şemseddin Muhammed b. Mahmûd eş-Şehrezûrî’nin Nüzhetü’l-ervâḥ ve ravżatü’l-efrâḥ’ını neşre hazırladığı doktora tezini verdi. 1932’de Lahor’daki Kızlar Fakültesi’nde Arapça ve Farsça okuttu. Daha sonra Pencap’ta çeşitli fakültelerde ders verdi. 1959 yılında emekli oluncaya kadar devlet okullarındaki hocalık görevini sürdürdü. Emeklilik sonrası özel okullarda ders vermeye devam etti. 1963-1971 yıllarında Bahâvelpûr’daki İslâm Üniversitesi’nde Arap Dili Bölümü başkanlığı yaptı. Ardından Ravalpindi’ye yerleşerek çalışmalarına ağırlık verdi. 19 Ağustos 1999’da burada vefat etti.
Eserleri. Tercüme. 1. Ḥayât-ı Câvîdân. Ruh, ölüm sonrası hayat ve peygamberlerin hayatına dairdir. Müellif bu çalışmasında Abdülhak b. Seyfeddin ed-Dihlevî’nin Ḥayâtü’l-enbiyâʾ (Farsça), Celâleddin es-Süyûtî’nin İnbâhü’l-eẕkiyâʾ li-ḥayâti’l-enbiyâʾ ve Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakī’nin Ḥayâtü’l-enbiyâʾ fî ḳubûrihim adlı eserlerini Urduca’ya tercüme etmiştir (Ravalpindi 1959; Lahor 1989).
2. Ḫazîne-i Maʿârif. Ahmed b. Mübârek es-Sicilmâsî’nin el-İbrîz min kelâmi Seyyidî ʿAbdilʿazîz ed-Debbâġ (Beyrut 2004) adlı eserinin Urduca tercümesidir (Lahor, ts. [Nâşirân-ı Kur’ân]).
3. Lemeḥât. Şah Veliyyullah ed-Dihlevî’nin tasavvuf erbabının varlık felsefesine dair görüşlerini ele aldığı Farsça eserinin Urduca çevirisidir (Lahor 1966).
4. Bulûġu’l-ereb fî maʿrifeti aḥvâli’l-ʿArab. Mahmûd Şükrî el-Âlûsî’nin Câhiliye devri Arap tarihine dair eserinin not ve açıklamalarla birlikte Urduca’ya tercümesidir (Lahor 1967-1968).
5. Risâle-i Ḳuşeyriyye. Kuşeyrî’nin eserinin bir giriş yazısı ve notlarla birlikte Urduca’ya çevirisidir (İslâmâbâd 1970, 1984, 1995).
6. et-Taʿarruf li-meẕhebi ehli’t-taṣavvuf. Muhammed b. İbrâhim el-Kelâbâzî’ye ait eserin Arthur John Arberry tarafından gerçekleştirilen İngilizce çevirisindeki yanlışlara da dikkat çekilerek yapılan Urduca tercümesidir (Lahor 1971).
7. Kitâbü’l-Lümaʿ fi’t-taṣavvuf. Ebû Nasr Serrâc’ın tasavvufun ana konularına dair eserinin, Reynold Alleyne Nicholson neşriyle (Leiden 1914; London 1963) bunun Arthur John Arberry tarafından yapılan ikmal neşrine (London 1947) dayanılarak hazırlanmış Urduca çevirisidir (İslâmâbâd 1986, 1996).
Neşir. 1. Kuşeyrî, er-Resâʾilü’l-Ḳuşeyriyye. Kuşeyrî’nin Risâletü şikâyeti Ehli’s-sünne bi-ḥikâyeti mâ nâlehüm mine’l-miḥne, Risâletü aḥkâmi’s-semâʿ ve Risâletü tertîbi’s-sülûk fî ṭarîḳi’llâh adlı risâlelerinin Urduca tercümeleriyle birlikte yapılan neşridir (Karaçi 1964).
2. Radıyyüddin es-Sâgānî, el-ʿUbâbü’z-zâḫir ve’l-lübâbü’l-fâḫir (I-IV, İslâmâbâd 1994-1996).
Pîr Muhammed ayrıca henüz basılmayan Hakîm et-Tirmizî’nin Şeʾnü’ṣ-ṣalât, ʿİlelü’l-ʿibâdât ve ed-Dürrü’l-meknûn fî esʾileti mâ kâne ve mâ yekûn adlı risâlelerini, Hâris el-Muhâsibî’nin Kitâbü’l-Ḫalve ve’t-tenaḳḳul fi’l-ʿibâdât ve derecâti’l-ʿâbidîn ve Hâce Muhammed Pârsâ’ya nisbet edilen Şerḥ-i Fuṣûṣü’l-ḥikem (Farsça) adlı eserlerini tahkik etmiştir.
BİBLİYOGRAFYA
M. Munîr Selîc, Vefeyât-ı Ehl-i Ḳalem, İslâmâbâd 2008, s. 392.
Muhammed Tufeyl, “Duktûr Pîr Muḥammed Ḥasan be-Ḥays̱iyyet-i Muḥaḳḳıḳ”, Fikr u Naẓar, İslâmâbâd 1992, s. 83-90.
Abdürreşîd Rahmet, “Duktûr Pîr Muḥammed Ḥasan, Şaḫṣiyyet ve Fen”, a.e., s. 91-110.
