SA‘DÎ, Abdurrahman b. Nâsır

8 Eylül 1889 tarihinde Kasîm bölgesindeki Uneyze şehrinde doğdu. Temîm kabilesinin büyük kollarından Benî Amr’a mensuptur. Baba tarafından Âlü Sa‘dî, anne tarafından Âlü Useymîn ailesindendir. Âl-i Sa‘dî ve İbn Sa‘dî diye de anılır. Hamed el-Câsir’in bu aile ismini Âlü Si‘dî şeklinde kaydetmesi (Cemheretü ensâbi’l-üseri’l-müteḥaḍḍıra, I, 378-379) mahallî bir söyleyiş olmalıdır. Annesini dört yaşında, imam olan babasını yedi yaşında kaybetti; önce üvey annesinin, daha sonra ağabeyi Hamed b. Nâsır’ın himayesinde yetişti. On iki yaşından önce Kur’an’ı ezberledi. Küçük yaşlarda iken ilme olan arzusu ve kabiliyetiyle dikkat çekti. İbrâhim b. Hamed b. Câsir, Muhammed b. Abdülkerîm eş-Şibl, Uneyze Kadısı Sâlih b. Osman el-Kādî, Muhammed Emîn eş-Şinkītî, Muhammed b. Abdullah el-Mâni‘, Muhammed b. Abdullah Âlü Selîm, Ali b. Nâsır Ebû Vâdî ve Sa‘b b. Abdullah et-Tüveycirî gibi âlimlerden Hanbelî fıkhı, fıkıh usulü, hadis, tefsir, kelâm, dil ve edebiyat dersleri aldı; henüz yirmi üç yaşında iken ders vermeye başladı. İbn Teymiyye ve İbn Kayyim el-Cevziyye’nin kitaplarını okuması onda ictihad fikrini güçlendirdi; taklid seviyesinde kalmayıp mezhep içindeki görüşler arasında tercih yaparak ve delilleri değerlendirerek ictihadlarda bulundu. Organ nakli ve kan bağışının cevazı konusunda görüş bildirdi, Uneyze’de hoparlör kullanımını ilk defa o başlattı. Hocası Sâlih b. Osman el-Kādî’nin vefatından (1932) sonra onun yerine geçti, fetva mercii oldu. Kasîm bölgesi başta olmak üzere ünü yayıldı, ülke içinden ve dışından sorulan dinî sorulara cevaplar yazdı, bu konularla ilgili risâleler kaleme aldı. Bu sebeple mutaassıp bazı âlimlerle görüş ayrılığına düştü, Ye’cûc ve Me’cûc’le ilgili risâlesi münasebetiyle Kral Abdülazîz’in sarayında ilmî tartışmaları oldu (1939), kral kendisini takdir ve teşvik etti. Daha sonra ona Uneyze kadılığını teklif ettiyse de kabul etmedi; öğretim, irşad ve telifle meşgul oldu. 1942 yılında Uneyze’deki el-Câmiu’l-kebîr’de imam ve hatiplik görevine tayin edildi. Yetiştirdiği çok sayıda talebe arasında kendisinden sonra yerine geçen Muhammed b. Sâlih el-Useymîn başta olmak üzere Abdullah b. Abdurrahman b. Sâlih el-Bessâm, Abdülazîz b. Muhammed el-Bessâm, Muhammed b. Osman el-Kādî, Abdurrahman b. Abdülazîz ez-Zâmil, Abdullah b. Abdülazîz b. Akīl’in adları anılabilir. Sa‘dî beş yıl süren bir hastalıktan sonra 25 Ocak 1956 tarihinde Uneyze’de vefat etti.

Sa‘dî hakkında yapılan çalışmalardan bazıları şunlardır: Abdullah b. Suûd el-Ammâr, eş-Şeyḫ ʿAbdurraḥmân es-Saʿdî: Ḥayâtühû ʿilmühû menhecühû fi’d-daʿveti ilallāh (yüksek lisans tezi, 1405, Riyad Muhammed b. Suûd Üniversitesi); Abdullah b. Sâbih et-Tayyâr, eş-Şeyḫ ʿAbdurraḥmân b. Nâṣır es-Saʿdî müfessiren (yüksek lisans tezi, 1406, Riyad Muhammed b. Suûd Üniversitesi; Demmâm 1421); Abdürrezzâk b. Abdülmuhsin el-Abbâd, eş-Şeyḫ ʿAbdurraḥmân b. Saʿdî ve cüḥûdühû fî tavẓîḥi’l-ʿaḳīde (yüksek lisans tezi, 1407, Medine İslâm Üniversitesi; Riyad 1411); Abdullah b. Muhammed b. Ahmed et-Tayyâr, Es̱eru ʿallâmeti’l-Ḳasîm eş-Şeyḫ ʿAbdurraḥmân es-Saʿdî ʿale’l-ḥareketi’l-ʿilmiyyeti’l-muʿâṣıra (Demmâm 1413/1992); Abdullah b. Muhammed er-Remyân, eş-Şeyḫ ʿAbdurraḥmân b. Nâṣır es-Saʿdî: Menhecühû ve es̱eruhû fi’d-daʿveti ilallāh (yüksek lisans tezi, 1414, Riyad Muhammed b. Suûd Üniversitesi; Riyad 1419/1998, 1429, el-Cühûdü’d-daʿaviyye ve’l-ʿilmiyye li’ş-Şeyḫ ʿAbdirraḥmân es-Saʿdî adıyla); Ahmed el-Kar‘âvî, Ḥayâtü’ş-Şeyḫ ʿAbdurraḥmân es-Saʿdî fî süṭûr (Riyad 1414); Abdülazîz er-Rüşûdî, el-Fikrü’t-terbevî ʿinde’ş-Şeyḫ ʿAbdirraḥmân es-Saʿdî (yüksek lisans tezi, 1418, Mekke Ümmülkurâ Üniversitesi; Demmâm 1420/2000); Abdullah b. Ahmed Zukaylî, Tercîhâtü’ş-Şeyḫ ʿAbdurraḥmân b. Nâṣır es-Saʿdî fi’t-tefsîr (yüksek lisans tezi, 1425-1426, Riyad Muhammed b. Suûd Üniversitesi); Abdullah b. Abdülazîz b. Akīl, eş-Şeyḫ ʿAbdurraḥmân es-Saʿdî kemâ ʿaraftühû (Riyad 1427/2006); Muhammed b. Abdurrahman b. Nâsır es-Sa‘dî, Mevâḳıfu ictimâʿiyye min ḥayâti’ş-Şeyḫ ʿAbdirraḥmân b. Nâṣır es-Saʿdî (Riyad 1427/2007); Abdullah b. Abdurrahman el-Cibrîn, Şerḥu uṣûli’l-ʿaḳāʾidi’d-dîniyye li-fażîleti’ş-Şeyḫ ʿAbdirraḥmân b. Nâṣır es-Saʿdî (Riyad 1430/2009); Seyf b. Münassar b. Ali el-Hârisî, İstinbâṭâtü’ş-Şeyḫ ʿAbdirraḥmân es-Saʿdî mine’l-Ḳurʾâni’l-kerîm (doktora tezi, 1431-1432, Riyad Muhammed b. Suûd Üniversitesi).

Eserleri. Akaid-Kelâm. 1. er-Riyâżü’n-nâḍıre ve’l-ḥadâʾiḳu’n-neyyiretü’ẓ-ẓâhire fi’l-ʿaḳāʾid ve’l-fünûni’l-mütenevviʿâti’l-fâḫire (Kahire 1365; Riyad 1400/1980, 1402/1982; nşr. Eşref b. Abdülmaksûd, Beyrut 1412/1992). Akaid, ahlâk ve âdâba dair olan eser Suudi Arabistan Eğitim Bakanlığı tarafından Türkçe’ye tercüme ettirilerek yayımlanmıştır (Bahçeden Güller: İslâm’ın İtikat İbâdet ve Ahlâk Prensipleri, Ankara 1976).

2. Tenzîhü’d-dîn ve ḥameletihî ve ricâlihî mimme’fterâhü’l-Ḳaṣîmî fî aġlâlihî (Kahire 1366; nşr. Abdurrahman b. Yûsuf b. Abdurrahman er-Rahme, Demmâm 1426/2006). İleri yaşta inkâra sapıp görüşlerini Hâẕihî hiye’l-aġlâl adlı eseriyle yaymaya çalışan Abdullah b. Ali el-Kāsîmî’ye reddiyedir.

3. el-Ḳavlü’s-sedîd fî maḳāṣıdi’t-Tevḥîd. Muhammed b. Abdülvehhâb’ın Kitâbü’t-Tevḥîd’i üzerine yazılmış muhtasar bir ta‘liktir (Kahire 1367; nşr. Fethî Emîn Garîb, Riyad 1400/1980; Medine 1413; nşr. Sabrî b. Selâme Şâhîn, Riyad 1425/2004).

4. el-Ḥaḳḳu’l-vâżıḥu’l-mübîn fî şerḥi tevḥîdi’l-enbiyâʾ ve’l-mürselîn mine’l-Kâfiyeti’ş-şâfiye. İbn Kayyim el-Cevziyye’nin el-Kâfiyetü’ş-şâfiye fi’ntiṣâri’l-fırḳati’n-nâciye (el-Ḳaṣîdetü’n-nûniyye) adlı manzum eserinden tevhidle ilgili beyitlerin şerhidir (Kahire 1368; Riyad 1406/1986; Demmâm 1407).

5. Tavżîḥu’l-Kâfiyeti’ş-şâfiye. Yine İbn Kayyim’in adı geçen manzum eserinin nesir haline getirilmiş ve yer yer şerhedilmiş şeklidir (Kahire 1368; Ahsâ 1407/1987; nşr. Eşref b. Abdülmaksûd, Riyad 1420/2000).

6. et-Tenbîhâtü’l-laṭîfe ʿalâ (fî) mâ iḥtevet ʿaleyhi’l-Vâsıṭıyye mine’l-mebâḥis̱i’l-münîfe. İbn Teymiyye’nin el-ʿAḳīdetü’l-Vâsıṭıyye’si üzerine kaleme alınmış bir ta‘liktir (Riyad 1380/1960; nşr. Ali Hasan el-Halebî el-Eserî, Demmâm 1409/1989, Abdülazîz b. Bâz’ın hâşiyesiyle birlikte).

7. el-Edilletü’l-ḳavâṭıʿ ve’l-berâhîn fî ibṭâli uṣûli’l-mülḥidîn (Riyad 1402; Beyrut 1403/1983).

8. ed-Dürretü’l-behiyye şerḥu’l-Ḳaṣîdeti’t-tâʾiyye fî ḥalli’l-müşkileti’l-Ḳaderiyye. İbn Teymiyye’nin eserinin şerhidir (Riyad 1406/1985; nşr. Eşref b. Abdülmaksûd, Medine 1419/1998).

9. et-Tavżîḥ ve’l-beyân li-şecereti’l-îmân (Riyad 1406, Muḫtaṣaru Şuʿabi’l-îmân ile birlikte; nşr. Eşref b. Abdülmaksûd, Riyad 1422; nşr. Muhammed b. Riyâz el-Ahmed el-Eserî, Riyad 1423).

10. ed-Dürretü’l-fâḫire fi’t-taʿlîḳ ʿalâ Manẓûmeti’s-seyr ilallāh ve’d-dâri’l-âḫire (nşr. Ali b. Hasan el-Halebî el-Eserî, Huber 1418; Kahire 1422/2001, on sekiz beyitlik kendi manzumesi üzerine yazılmıştır).

11. Fetḥu’r-raḥîmi’l-meliki’l-ʿallâm fî ʿilmi’l-ʿaḳāʾid ve’t-tevḥîd ve’l-aḫlâḳ ve’l-aḥkâmi’l-müstenbeṭâ mine’l-Ḳurʾân (nşr. Abdürrezzâk b. Abdülmuhsin el-Bedr, Demmâm 1421; Cezair 1430/2009).

12. Suʾâl ve cevâb fî ehemmi’l-mühimmât: Taʿlîmü uṣûli’l-îmân ve beyânü mevâniʿi’l-îmân (nşr. Eşref b. Abdülmaksûd, Riyad 1422). Akaidle ilgili yirmi iki soruyu ve cevabını içeren bir risâledir.

13. Risâletân fî fitneti’d-Deccâl ve Yeʾcûc ve Meʾcûc (nşr. Ahmed b. Abdurrahman el-Kādî, Demmâm 1424).

14. Uṣûl ʿaẓîme min ḳavâʿidi’l-İslâm. İslâm dininin mahiyetiyle ilgili müellifin tesbit ettiği beş temel kuralın açıklamasıdır (Menhecü’l-ḥaḳ adlı akaid ve ahlâka dair risâlesiyle birlikte, nşr. Abdürrezzâk b. Abdülmuhsin el-Bedr, Riyad 1432/2011).

Tefsir. 1. el-Ḳavâʿidü’l-ḥisân li-tefsîri’l-Ḳurʾân. Kur’an’ı anlama ve yorumlamaya dair yetmiş kaideyi içerir (nşr. Muhammed Hâmid Fıkī, Kahire 1366; Riyad 1400, 1402; nşr. Eymen Ârif ed-Dımaşkī v.dğr., Kahire 1423, Muhammed b. Sâlih el-Useymîn’in şerhiyle birlikte; nşr. Abdullah b. Muhammed en-Necdî, Riyad 1420; nşr. Hâlid b. Osman es-Sebt, Demmâm 1421/2000).

2. Teysîrü’l-kerîmi’r-raḥmân fî tefsîri kelâmi’l-mennân (Tefsîrü’s-Saʿdî). Birçok tefsirin gereksiz ayrıntılarla dolu olduğunu, muhtasarların da lafızların dil bakımından incelenmesi üzerine yoğunlaştığını söyleyen müellif bu tefsirinde anlam ve bağlamı, amacı esas alarak âyetleri sade bir üslûpla açıklamaya çalıştığını belirtir. Eserde akaide dair konular ayrıntılı biçimde ele alınırken ahkâm âyetlerinde ihtilâflara girilmemiş, müellif tercih ettiği görüşü deliliyle birlikte zikretmekle yetinmiştir. Bu arada gereksiz ihtilâflara, zayıf görüşlere, kıssalarda İsrâiliyat’a yer vermemiş, kıssadan çıkarılacak derslere yönelmiştir (I-VIII, Kahire 1375-1376; Riyad 1404; nşr. M. Zührî en-Neccâr, I-VI, Beyrut 1408/1988; I-II, Beyrut 1415/1995; nşr. Sa‘d b. Fevvâz es-Sumeyl, I-IV, Demmâm 1422/2001, 1431/2010; nşr. Abdurrahman b. Muallâ el-Lüveyhık, Riyad 1421; Beyrut 1421/2000, 1423/2002). Nâsır el-Abd Selîm el-Mürannah, Gazze İslâm Üniversitesi’nde Menhecü’ş-Şeyḫ es-Saʿdî fî tefsîrihî Teysîri’l-kerîmi’r-raḥmân fî tefsîri kelâmi’l-mennân adıyla yüksek lisans tezi hazırlamıştır (1423/2002). Eseri Hâfız Selâhaddin Yûsuf ve Tayyib Şâhîn Lûdhî Urduca’ya (I-III, Riyad 2003), Muhammed Gül Gümşâdzehî Farsça’ya (Tefsîr-i Râstîn: Terceme-i Teysîri’l-kerîmi’r-raḥmân, I-III, Tahran 1387), Beşir Eryarsoy Türkçe’ye (Tefsîru’s-Sa‘dî, I-V, İstanbul 2006) tercüme etmiştir. Muhammed b. Süleyman b. Abdülazîz Âlü Bessâm, eserin bir baskısının tashihlerini yapan Muhammed Zührî en-Neccâr’ın not ve açıklamalarına yönelik eleştirilerini Keşfü’s-settâr ʿan telfîḳı ve taʿlîḳı’n-Neccâr ʿalâ Tefsîri’ş-Şeyḫ ʿAbdirraḥmân es-Saʿdî adlı eserinde toplamıştır (Cidde 1411/1990).

3. Fevâʾid Ḳurʾâniyye (nşr. Züheyr eş-Şâvîş, Beyrut 1389, 1394, 1400/1980).

4. Teysîrü’l-laṭîfi’l-mennân fî ḫulâṣati tefsîri’l-Ḳurʾân (Riyad 1400/1980, 1423/2003; Uneyze 1409). Teysîrü’l-kerîmi’r-raḥmân adlı tefsirinin muhtasarıdır.

5. el-Mevâhibü’r-rabbâniyye mine’l-âyâti’l-Ḳurʾâniyye. Dua, esmâ ve sıfat, gaybe iman, ilâhî lutuf gibi konulara dair bazı âyetlerle ilgili kısa notlar içeren bir risâledir (Riyad 1402; nşr. Semîr el-Mâzî, Demmâm 1416).

6. ed-Delâʾilü’l-Ḳurʾâniyye fî enne’l-ʿulûme ve’l-aʿmâle’n-nâfiʿate’l-ʿaṣriyye dâḫiletün fi’d-dîni’l-İslâmî (Riyad 1403/1983).

7. Ḳıṣaṣü’l-enbiyâʾ fi’l-Ḳurʾâni’l-kerîm ve mâ fîhâ mine’l-ʿiber (Riyad 1415). Eşref b. Abdülmaksûd, Sa‘dî’nin tefsirinden kıssalara dair derlediği bilgileri Ḳıṣaṣü’l-enbiyâʾ: Fuṣûl fî ẕikri mâ ḳaṣṣa’llâhü ʿaleynâ fî kitâbihî min aḫbâri’l-enbiyâʾ maʿa aḳvâmihim adıyla yayımlamıştır (Riyad 1416/1995; Beyrut 1423/2003).

8. Kelimâtü’l-Ḳurʾân min tefsîri’s-Saʿdî (der. ve nşr. Dervîş Cüveydî, Sayda-Beyrut 1423).

Fıkıh. 1. İrşâdü üli’l-beṣâʾir ve’l-elbâb li-maʿrifeti (neyli)’l-fıḳh bi-aḳrebi’ṭ-ṭuruḳ ve eyseri’l-esbâb (el-İrşâd fî maʿrifeti’l-aḥkâm). Çeşitli fıkhî konularla ilgili 100 soruyu ve cevaplarını ihtiva eder (Dımaşk 1365; Riyad 1400/1980, 1402; nşr. Eşref b. Abdülmaksûd, Riyad 1420/2000).

2. Menhecü’s-sâlikîn ve tavżiḥü’l-fıḳhi fi’d-dîn. Fıkha dair küçük bir eserdir (Kahire 1373/1953, 1377; Riyad 1406; nşr. Abdullah b. Cârullah, Ahsâ 1407/1987; nşr. Muhammed b. Abdülazîz el-Hudarî, Demmâm 1424/2004, Abdullah b. Abdülazîz b. Akīl’in ta‘likiyle birlikte). Abdullah b. Abdurrahman el-Cibrîn eseri İbhâcü’l-müʾminîn bi-şerḥi Menheci’s-sâlikîn (nşr. Ali b. Hüseyin Ebû Levz, I-II, Riyad 1422), Süleyman b. Abdullah el-Kusayr Şerḥu Menheci’s-sâlikîn (Riyad 1431/2010) adıyla şerhetmiştir.

3. el-Muḫtârâtü’l-celiyye min fetâva’ş-Şeyḫ İbn Saʿdî. Müellifin Hanbelî mezhebindeki meşhur görüşlere muhalif ictihadları bir öğrencisi tarafından derlenmiştir (Kahire 1378/1958).

4. el-Fetâva’s-Saʿdiyye. Çeşitli zamanlarda müellife sorulan sorulara verdiği fetvaları vefatından sonra bu adla derlenip yayımlanmıştır (Dımaşk 1388/1968; Riyad 1402/1982; Beyrut 1402/1983; Kahire 1424).

5. el-Ḳavâʿid ve’l-uṣûlü’l-câmiʿa ve’l-furûḳ ve’t-teḳāsîmü’l-bedîʿatü’n-nâfiʿa. Önemli fıkıh kaidelerine ve benzer meseleler arasındaki farklara dair iki bölümden oluşur (Riyad 1400/1980, 1985; nşr. Eymen Ârif ed-Dımaşkī, Kahire 1422/2002, Muhammed b. Sâlih el-Useymîn’in ta‘likiyle; nşr. Hâlid b. Ali b. Muhammed el-Müşaykıh, Riyad 1422/2001).

6. Risâle fi’l-ḳavâʿidi’l-fıḳhiyye. Temel fıkıh kurallarıyla ilgili kırk dokuz beyitlik bir manzume ve şerhidir (nşr. Abdurrahman Hasan Mahmûd, Riyad 1401/1981; el-Ḳavâʿidü’l-fıḳhiyye: el-Manẓûme ve şerḥuhâ, nşr. Muhammed b. Nâsır el-Acmî, Demmâm 1428/2007; nşr. ve şerh Abdullah b. Lemh el-Havlânî, Kahire 1434/2013). Mustafa b. Kerâmetullah Mahdûm, Ravżatü’l-fevâʾid şerḥu Manẓûmeti’l-ḳavâʿid li’bn Saʿdî (Riyad 1420), Sa‘d b. Nâsır b. Abdülazîz eş-Şeşrî, Şerḥu’l-Manẓûmeti’s-Saʿdiyye fi’l-ḳavâʿidi’l-fıḳhiyye (Riyad 1424/2003, 1426/2005) adıyla esere birer şerh yazmıştır.

7. el-Muḫtârâtü’l-celiyye mine’l-mesâʾili’l-fıḳhiyye. Buhûtî’nin Şerḥu Muḫtaṣari’l-Muḳniʿ adlı eseri üzerine yazılmış bir ta‘liktir (Riyad 1405).

8. el-Münâẓarâtü’l-fıḳhiyye. İhtilâflı bazı meselelerin iki kişi arasında delillerin tartışılması şeklinde ele alındığı bir eserdir (Demmâm 1411/1991; Riyad 1420/2000).

9. es-Siyâsetü’ş-şerʿiyye (Riyad 1412).

10. Ṭarîḳu’l-vüṣûl ile’l-ʿilmi’l-meʾmûl bi-maʿrifeti’l-ḳavâʿid ve’ḍ-ḍavâbiṭ ve’l-uṣûl. İbn Teymiyye ve İbn Kayyim el-Cevziyye’ye ait altmış civarında eserden derlediği, genelde sünnete uymaya ve bid‘atlardan uzaklaşmaya teşvik eden bin civarında kaideyi içerir (Kahire 1413/1993; nşr. Muhammed Reşâd Sâlim, Riyad, ts., el-Müessesetü’s-Sa‘diyye; nşr. Semîr b. Adnân el-Mâzî – Yûsuf b. Ahmed el-Bekrî, Amman 1416/1995, 1998, 1428/2007; nşr. Muhammed b. Riyâz Ahmed, Sayda 1426/2006). Müellif bu eseri üzerine Ḥuṣûlü’l-meʾmûl bi-tertîbi Ṭarîḳı’l-vüṣûl adıyla bir kitap daha kaleme almıştır (nşr. Nâdir b. Saîd Âlü Mübârek et-Ta‘mürî, Beyrut 1424).

11. Risâle muḫtaṣara fî menâsiki’l-ḥac ve’l-ʿumre (nşr. Salâh b. Abdüllatîf el-Îsî, Demmâm 1415/1995).

12. Fıḳhü’ş-Şeyḫ İbn Saʿdî. Abdullah b. Muhammed b. Ahmed et-Tayyâr ve Süleyman b. Abdullah Ebü’l-Hayl tarafından Sa‘dî’nin fıkhî görüşleri ve fetvaları fıkıh bablarına göre düzenlenip neşredilmiştir (I-IV, Riyad 1416).

13. Risâle laṭîfe câmiʿa fî uṣûli’l-fıḳhi’l-mühimme. Ahkâm-ı şer‘iyye ile edille-i şer‘iyyeyi ve usule dair diğer bazı konuların ele alındığı bir eserdir (nşr. Nâdir b. Saîd Âlü Mübârek et-Ta‘mürî, Beyrut 1418/1997). Abdüsselâm b. Muhammed b. Abdülkerîm bu eseri el-Mürteḳa’ẕ-ẕelûl ilâ nefâʾisi ʿilmi’l-uṣûl: Şerḥ ʿalâ risâletin laṭîfe câmiʿa fî uṣûli’l-fıḳhi’l-mühimme li’l-ʿAllâme es-Saʿdî adıyla şerhetmiştir (Abdürrezzâk el-Afîfî’nin usûl-i fıkıh tarihine dair değerli bir mukaddimesiyle birlikte, Kahire 1422).

14. el-Ecvibetü’n-nâfiʿa ʿani’l-mesâʾili’l-vâḳıʿa. Talebesi Abdullah b. Abdülazîz b. Akīl’e gönderdiği bazı ilmî konularla ilgili özel mektuplarını içerir (nşr. Heysem b. Cevâd el-Haddâd – Abdullah b. Abdülazîz b. Akīl, Amman 1419).

15. Nûrü’l-beṣâʾir ve’l-elbâb fî aḥkâmi’l-ʿibâdât ve’l-muʿâmelât ve’l-ḥuḳūḳ ve’l-vâcibât (nşr. Hâlid b. Osmân es-Sebt, Demmâm 1420/2000; Acmân 1422/2001).

16. Tuḥfetü ehli’ṭ-ṭaleb fî tecrîdi uṣûli Ḳavâʿidi İbn Receb (nşr. Hâlid b. Ali el-Müşaykıh, Demmâm 1421/2000, 1423/2002).

17. el-Ḳavâʿidü’l-fıḳhiyye. Risâle fi’l-ḳavâʿidi’l-fıḳhiyye adlı manzumesi ve şerhinden daha muhtasar bir çalışmadır (nşr. Süleyman b. Abdullah b. Hammûd Ebü’l-Hayl, Riyad 1423/2002).

18. Şerḥu ʿUmdeti’l-aḥkâm. Cemmâîlî’nin ahkâm hadislerine dair eseri üzerine yazılmıştır (nşr. Enes b. Abdurrahman b. Abdullah el-Akīl, Riyad 1431/2010; I-III, Dımaşk 1431/2010, 1435/2014; nşr. Abdurrahman b. Sâlim el-Ehdel – Muhammed b. Süleyman b. Abdülazîz el-Bessâm, et-Taʿlîḳāt ʿalâ ʿUmdeti’l-aḥkâm adıyla, Mekke 1431).

19. el-Ecvibetü’s-Saʿdiyye ʿani’l-esʾileti’l-Küveytiyye (nşr. Heysem b. Cevâd el-Haddâd v.dğr., Küveyt 1422/2002).

Sa‘dî ayrıca Buhûtî’nin Hanbelî fıkhının temel metinlerinden olan er-Ravżü’l-mürbiʿ şerḥu Zâdi’l-müstaḳniʿ adlı eserini neşretmiştir (Riyad-Beyrut 1417/1996, Muhammed b. Sâlih el-Useymîn’in hâşiyesi ve Abdülkuddûs Muhammed Nezîr’in hadis tahrîcleriyle birlikte; Kahire 1428/2007).

Diğer Eserleri: ed-Dürretü’l-muḫtaṣara fî meḥâsini dîni’l-İslâm (nşr. Muhammed Hâmid Fıkī, Kahire 1366, el-Ḫuṭabü’l-ʿaṣriyyetü’l-ḳayyime adlı eseriyle birlikte); Behcetü ḳulûbi’l-ebrâr ve ḳurretü ʿuyûni’l-aḫyâr fî şerḥi cevâmiʿi’l-aḫbâr (Hz. Peygamber’in çeşitli konularda “cevâmiu’l-kelim” türünden doksan dokuz hadisini ve açıklamalarını ihtiva eder; nşr. Muhammed Hâmid el-Fıkī, Kahire 1372/1951; Katar 1386; Riyad 1404/1984, 1405/1985; nşr. Eşref b. Abdülmaksûd, Kahire 1408/1988; Beyrut 1412/1992; nşr. Hişâm b. Muhammed Saîd Âl-i Bergaş, Riyad 1421/2000; nşr. Abdülkerîm b. Resmî Âlü’d-Düreynî, Riyad 1422/2002; nşr. Nâdir b. Âlü Mübârek Saîd et-Ta‘mürî, Beyrut 1424; nşr. Bedr el-Bedr, Küveyt 1408/1987); Nâzım Sultan el-Misbâh, Columbus Üniversitesi Felsefe ve İslâm Araştırmaları Bölümü’nde hazırladığı doktora tezinde eserin hadislerini tahrîc ve şerhetmiştir (Behcetü’l-enẓâr bi-şerḥi Cevâmiʿi’l-aḫbâr, I-II, Küveyt 1432/2011); el-Vesâʾilü’l-müfîde li’l-ḥayâti’s-saʿîde (Medine 1378, 1409; Riyad 1403, 1405, 1407/1987; Ahsâ 1407); Vâcibü’l-müslimîn (Riyad 1382); İntiṣârü’l-ḥaḳ (Riyad 1398); ed-Dînü’ṣ-ṣaḥîḥ yeḥullü cemîʿa’l-meşâkil (Küveyt 1406/1986); el-Fevâkiḥü’ş-şehiyye fi’l-ḫuṭabi’l-minberiyye (nşr. İbrâhim b. Abdullah el-Hâzimî, Riyad 1414); Fevâʾid fî âdâbi’l-muʿallimîn ve’l-müteʿallimîn (nşr. Muhammed b. İbrâhim el-Lahîdân, Riyad 1414; şu eserle aynı olmalıdır: el-Muʿîn ʿalâ taḥṣîli âdâbi’l-ʿilm ve aḫlâḳı’l-müteʿallimîn, nşr. Ali b. Hasan el-Halebî el-Eserî, Riyad 1413); er-Resâʾil ve’l-mütûnü’l-ʿilmiyye (Riyad 1415/1995); Mecmûʿu’l-fevâʾid ve’ḳtinâṣü’l-evâbid (bazı fıkhî hükümleri, akaid, ahlâk ve âdâba dair konuları içerir, nşr. Sa‘d b. Fevvâz es-Sumeyl, Demmâm 1418/1998, 1424/2003); et-Taʿlîḳ ve keşfü’n-niḳāb ʿalâ naẓmi Ḳavâʿidi’l-iʿrâb (nşr. Muhammed b. Süleyman b. Abdülazîz el-Bessâm, Kahire 1426/2005; İbn Hişâm en-Nahvî’nin el-İʿrâb ʿan ḳavâʿidi’l-iʿrâb adlı eserinin müellifi bilinmeyen manzum şekli üzerine yazılan bu ta‘lik, Hâlid el-Ezherî’nin Ḳavâʿidü’l-iʿrâb’a yazdığı Mûṣılü’ṭ-ṭullâb adlı şerhten faydalanılarak meydana getirilmiştir); Risâle fi’l-ḥas̱ ʿale’ctimâʿi kelimeti’l-müslimîn ve ẕemmi’t-teferruḳ ve’l-iḫtilâf (nşr. Abdullah b. Zeyd Âlü Müsellem, Riyad 1429/2008).

Merkezü Sâlih b. Sâlih es-Sekafî, Sa‘dî’nin eserlerini bir araya getirerek el-Mecmûʿatü’l-kâmile li-müʾellefâti’ş-Şeyḫ ʿAbdirraḥmân b. Nâṣır es-Saʿdî adıyla yayımlamıştır (nşr. Muhammed Zührî en-Neccâr, I-XVI, Uneyze 1407-1411/1987-1990). Başta tefsiri olmak üzere bazı eserleri çeşitli Doğu ve Batı dillerine tercüme edilmiştir. Ayrıca Sa‘dî ile birlikte Suud ulemâsından Muhammed Sâlih el-Useymîn, Muhammed İbrâhim Âl-i Şeyh, Abdülazîz b. Bâz ve Abdullah Sâlih Fevzân’ın fetvaları Mevsûʿatü fetâvâ muʿâṣıra (haz. İmâd Zekî el-Bârûdî, I-IV, Kahire, ts. [el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye]); Muhammed İbrâhim Âl-i Şeyh, Abdülazîz b. Bâz ve Abdullah b. Muhammed b. Humeyd’in kadınlarla ilgili fetvaları Fetâva’l-merʾeti’l-müslime fi’l-ʿaḳāʾid ve’l-ʿibâdât ve’l-muʿâmelât ve’l-âdâb adıyla yayımlanmıştır (haz. Eşref b. Abdülmaksûd, I-II, İsmâiliye 1427/2007).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 438-441 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.