SAKR, Seyyid Ahmed

Mısır’da Tanta şehri yakınlarındaki Siftütürâb köyünde doğdu. Güzel ahlâkı ve ilmiyle meşhur bir aile içinde yetişti. Ezher’de Usûlüddin Fakültesi’nde hocalık yapan babası ailesiyle birlikte Kahire’ye taşınınca Seyyid Ahmed, Ezher’deki umuma açık ilim halkalarına devam etmeye başladı. Dokuz yaşında Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledi. Ezher’e bağlı Ma‘hedü’l-Kāhire ed-dînî’den ilkokul diploması aldı. Burada 1937’de liseyi bitirdikten sonra Arap Dili ve Edebiyatı Fakültesi’ne girdi ve 1944’te mezun oldu. Alkame (b. Abede) el-Fahl’in divanının ilk neşir çalışmasını lise tahsili sırasında gerçekleştirdi (Mahmûd Muhammed et-Tanâhî, Medḫal, s. 99), bu neşir için Zekî Mübârek bir takriz kaleme aldı. Aynı dönemde makaleler de yazdı (ME, IV/1 [1352/1934], s. 40 vd.). Bunlardan biri Nâbiga eş-Şeybânî divanının neşri üzerine onun hıristiyan olduğu iddialarını çürüten makaledir. Üniversitede babası Ahmed Sakr’dan başka Seyyid b. Ali el-Mersafî, Muhammed Hıdır Hüseyin, Ahmed Muhammed Şâkir, Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd, Zekî Mübârek, Abbas Mahmûd el-Akkād, Mahmûd Muhammed Şâkir gibi âlim ve ediplerin talebesi oldu, zekâsı ve güçlü hâfızasıyla tanındı. Başlangıçta Arap dili ve edebiyatı alanında uzmanlaştı ve edebî çevrelerde eski tarz bir edebiyatçı olarak görüldü. Ancak hocası Ahmed Muhammed Şâkir’in vefatından sonra şer‘î ilimlere yöneldi. Ezher’e bağlı okullarda Arap edebiyatı öğretmenliği yaptı, bir ara Kahire’deki Fransız Lisesi’nde çalıştı. Yazma eserlerin tahkiki konusunda şöhreti yayıldıktan sonra Ezher’in Usûlüddin Fakültesi’ne hoca tayin edildi. Bu arada klasik eserlerin neşriyle ilgili komisyonlarda bulundu. 1957’de üniversitede ders vermesi için davet edildiği Küveyt’te üç yıl hocalık yaptı. Ardından Kahire’ye dönünce 1967’de Ezher’deki Mecmau’l-buhûsi’l-ilmiyye’nin genel sekreter yardımcılığına getirildi. Daha sonra Mekke Ümmülkurâ Üniversitesi Şeriat Fakültesi’nde on yıl kadar ders okuttu. Hayatının son yılları hastalıklarla geçen Sakr, Ümmülkurâ Üniversitesi’ndeki görevinden ayrılıp Mısır’a döndü, burada da iki yıl süren hastalıktan sonra 2 Kasım 1989’da vefat etti.

Öğrencilerini iyi yetiştirmek için gayret eden Sakr, bilhassa talebelerine karşı cömert davranan, dindar, erdemli, özgüven sahibi, kendini ilme adamış, başkalarının söylediklerine aldırmadan doğru bildiği yolda yürüyen biri olarak tanınmıştır. Daima açık ve sağlam ifadeler kullanan, çok güzel bir üslûbu olan Sakr’ın çalışmaları iki kısma ayrılabilir: Birincisi yazma eserlerin tahkik ve neşirleri, ikincisi bazı yazma kitapların neşri üzerine eleştirilerini dile getirdiği makaleleridir. Bu çalışmaları dil, edebiyat, nahiv, fıkıh, hadis, tefsir, usul ve tarih alanlarındaki geniş bilgi ve kültür birikimini yansıtır. Mısır’da eski eserlerin neşri konusunda en önde gelen kişilerden biri kabul edilmiş, bu hususta yönteminin sağlamlığı ve sunumunun güzelliğiyle şöhret bulmuştur. Tahkik etmek istediği eserin sahibinin kullandığı dili iyi kavrar, aynı müellifin diğer eserlerinde konuyla ilgili farklı görüşlerini tesbit ederdi. Ayrıca hocalarına, öğrencilerine, yaşadığı dönemdeki kültürel ve siyasal ortama temas eder, eserin yazılış yöntemini, aynı konuda yazılmış diğer eserler arasındaki yerini mukaddimede zikrederdi. Yayımladığı kitaplarda zaman zaman kendi görüşlerini ve duygularını dile getirir, kolay anlaşılamayan ibareleri, kapalı lafızları dipnotlarında açıkladığı gibi yazarın görüşüyle farklı görüşleri de karşılaştırırdı. Bu çok zor ve emek isteyen yöntemi sebebiyle Sakr az eser yazabilmiş, bazı yazılarında neşredeceğini bildirdiği çalışmalarını tamamlayamamıştır.

Eserleri. Neşir: Alkame b. Abede el-Fahl, Dîvânü ʿAlḳameti’l-Faḥl (Kahire 1353/1935); Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, Meḳātilü’ṭ-Ṭâlibiyyîn (Beyrut 1946, 1368/1949; Kum 1374; Kahire 1416); Ebû Ali el-Merzûkī, Şerḥu Dîvâni’l-ḥamâse li-Ebî Temmâm (I-IV, Kahire 1951-53, Ahmed Emîn ve Abdüsselâm Hârûn ile birlikte); Ebû Hayyân et-Tevhîdî, el-Hevâmil ve’ş-şevâmil (Kahire 1370/1951, 1989, 2009, Ahmed Emîn ile birlikte); a.mlf., el-Beṣâʾir ve’ẕ-ẕeḫâʾir (I. cilt, Kahire 1373/1953, Ahmed Emîn ile birlikte); İbn Kuteybe, Teʾvîlü müşkili’l-Ḳurʾân (Kahire 1373/1954, 1393/1973, 1981); a.mlf., Tefsîru ġarîbi’l-Ḳurʾân (Kahire 1378/1958); Bâkıllânî, İʿcâzü’l-Ḳurʾân (Kahire 1374/1954); İbn Kuteybe, Teʾvîlü muḫtelifi’l-ḥadîs̱ (Kahire 1378/1958; Beyrut 1393/1973); Hasan b. Bişr el-Âmidî, el-Muvâzene beyne şiʿri Ebî Temmâm ve’l-Buḥtürî (I ve II. cilt Abdullah el-Muhârib ile birlikte, eserin III. cildi, A. el-Muhârib tarafından neşredilmiştir; I-III, Beyrut 1944; I-III, Kahire 1379/1960, 1961-1965, 1991, 1994); Vâhidî, Esbâbü’n-nüzûl (Kahire 1389/1969); İbn Hacer, Fetḥu’l-bârî şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî (I-III, Beyrut 1389/1969, tamamlanmamıştır); Kādî İyâz, Kitâbü’l-İlmâʿ ilâ maʿrifeti uṣûli’r-rivâye ve taḳyîdi’s-semâʿ (Kahire-Tunus 1389/1970, 1398/1978); Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakī, Delâʾilü’n-nübüvve (Kahire 1389/1970); a.mlf., Maʿrifetü’s-sünen ve’l-âs̱âr (I, Kahire 1390/1970); Ferrâ el-Begavî, Şerḥu’s-sünne (Kahire 1397/1976, Ebü’n-Nûr Muhammed Ahmedî ile birlikte, tamamlanmamıştır); İbn Fâris, eṣ-Ṣâḥibî fî fıḳhi’l-luġa (Kahire 1397/1977); Beyhakī, Menâḳıbü’ş-Şâfiʿî (I-II, Kahire 1390-1391/1970-1971).

Makale: Seyyid Ahmed Sakr’ın el-Hidâyetü’l-İslâmiyye, el-Ezher, Mecelletü’l-Mecmaʿi’l-ʿilmiyyi’l-ʿArabî, er-Risâle, es̱-S̱eḳāfe, el-Kitâb, el-Mecelle, Mecelletü’l-Maʿhedi’l-Maḫṭûṭâti’l-ʿArabiyye dergilerinde yayımlanmış otuz yedi makalesi, Ahmed b. Mûsâ el-Hâzimî tarafından derlenerek Maḳālâtü’l-ʿallâme el-muḥaḳḳık el-luġavî el-edîb es-Seyyid Aḥmed Ṣaḳr adıyla basılmıştır (1333-1410/1915-1989) (Riyad 1410/1989, 1430/2009). Yazar bu makalelerinde klasik eserlerin neşrinde gördüğü hataları belirtmekte, dil, edebiyat, şiir, belâgat ve bazı alanlardaki çeşitli konuları ele almaktadır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 450-451 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.