https://islamansiklopedisi.org.tr/sasi-heysem-b-kuleyb
Aslen Tirmizli veya Mervli olup Şâş’ta (Taşkent) bir yerleşim yeri olan Binkes’te (Bünkes) yaşadığı belirtildiğine göre (Yâkūt, I, 500) burada doğmuş ve çocukluk yıllarını burada geçirmiş olmalıdır. Türkî nisbesiyle de anılır. Hadis tahsili için seyahatlere çıkan Şâşî, Askalân’da Îsâ b. Ahmed el-Askalânî ve Zekeriyyâ b. Yahyâ el-Mervezî’den, Bağdat’ta Abbas b. Muhammed ed-Dûrî ve Abdullah b. Ahmed b. Ziyâd’dan, ayrıca Sâlih Cezere, Ebû Îsâ et-Tirmizî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ubeydullah el-Münâdî, Muhammed b. Îsâ el-Medâinî, Muhammed b. İshak es-Sâgānî ve Ebû Müslim el-Keccî gibi âlimlerden rivayette bulundu; İbn Kuteybe’den edebî ilimleri öğrendi. Kendisinden Ebû Abdullah İbn Mende, Ebü’l-Kāsım Ali b. Ahmed b. Muhammed el-Huzâî, Ahmed b. Muhammed el-Kelâbâzî, Mansûr b. Nasr es-Semerkandî gibi şahsiyetler hadis rivayet etti. Tirmizî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’inin tanınmış altı râvisi arasında onun da adı geçmektedir. Ali b. Ahmed b. Muhammed el-Huzâî’nin Şâşî’den Tirmizî’nin eş-Şemâʾil ve el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’i ile İbn Kuteybe’nin Ġarîbü’l-ḥadîs̱’ini rivayet ettiği belirtilir.
Yâkūt el-Hamevî, Şâşî’yi hâfız ve edip şeklinde nitelendirmiş, ilim yolunda çok seyahat ettiğini belirtmek için onun hakkında “rahhâl” kelimesini kullanmış; Zehebî de Şâşî’yi Mâverâünnehir muhaddisi, sika ve hâfız olarak değerlendirmiştir. Sem‘ânî, Şâşî’nin 234 (848-49) yılında Buhara’ya geldiğini ve burada hadis rivayet ettiğini, ardından Şâş’a döndüğünü ve 235’te (849-50) orada öldüğünü kaydediyorsa da hocalarının hemen tamamının 270’li (883-84) yıllarda vefat ettiği dikkate alındığında onun Buhara’ya 234’te değil 334’te (945) gittiği söylenebilir. Kaynaklar vefat yerinin Şâş olduğu hususunda genellikle birleşiyorsa da Zehebî onun Buhara’da öldüğünü kaydetmektedir (Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XV, 360). Şâşî’nin günümüze ulaşan tek eseri 1533 hadis içeren el-Müsned’i olup eserde önce aşere-i mübeşşerenin, daha sonra diğer sahâbîlerin müsnedlerine herhangi bir sıra gözetilmeksizin yer verilmiştir. el-Müsned, Mahfûzürrahman Zeynullah’ın tahkikiyle neşredilmiştir (I-III, Medine 1990).
BİBLİYOGRAFYA
Heysem b. Küleyb eş-Şâşî, el-Müsned (nşr. Mahfûzürrahman Zeynullah), Medine 1410/1990, neşredenin girişi, I, 11-19.
İbn Mâkûlâ, el-İkmâl, IV, 276.
Sem‘ânî, el-Ensâb (Bârûdî), III, 376.
Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, I, 500.
Zehebî, Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, III, 848-849.
a.mlf., Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XV, 359-360.
Claude Gilliot, “Textes arabes anciens édités en Égypte au cours des années 1990 à 1992”, MIDEO, XXI (1993), s. 456.
a.mlf., “Textes arabes anciens édités en Égypte au cours des années 1992 à 1994”, a.e., XXII (1994), s. 310.
