SECCÂDÎ, Alâeddin

Süleymaniye ilinde Şehribâzâr kazasına bağlı Berzence’nin Bârâv köyünde tanınmış bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Bazı kaynaklarda Doğu (İran) Kürdistan’daki Sine’de (Senendec) doğduğu kaydedilir (Abdülkerîm Müderris, s. 547; Bâbâ Merdûh Rûhânî, II, 516). Babasının adı Necmeddin, dedesinin adı İsâmüddin’dir. İlk dinî bilgileri köyünde aldı, 1927’de Süleymaniye’ye giderek Şeyh Celâl ve Molla Resûl medreselerinde tahsilini tamamladı, 1938’de Baba Ali et-Tekyevî’den icâzet aldı. Daha sonra gittiği Bağdat’ta Meydan mahallesindeki Naîme Hatun Mescidi’nde imamlık görevine tayin edildi. Bu sırada Emced ez-Zehâvî ve Muhammed el-Kızılcî’nin yanında din ilimleri tahsilini sürdürdü. 1939’da yazı işleri müdürlüğünü İbrâhim Ahmed’in yaptığı, kendisinin başyazarlığını üstlendiği ilk Kürtçe edebiyat dergisi olan aylık Gelâvêj’i çıkarmaya başladı. 1941’den kapandığı 1949 yılına kadar (105 sayı) derginin yazı işleri müdürlüğünü de yaptı. 30 Mart 1948’de Arapça ve Kürtçe haftalık Nizâr adlı siyasî bir dergi yayımlamaya başladıysa da 15 Şubat 1949’da hükümet tarafından yayını 22. sayıdan sonra durduruldu. Bu dergide kendi adıyla ve takma isimlerle yazılar yazdı. Kürt ve Arap halklarının kardeşlik ve birliğini, ortak din, tarih ve vatan değerlerini vurguladı. Seccâdî, Kral II. Faysal’ın öldürülüp cumhuriyetin ilân edildiği 14 Temmuz 1958 askerî darbesine kadar imamlık ve irşad vazifesine devam etti. Bu tarihte Bağdat Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Kürt dili ve edebiyatı hocalığına getirildi. 1970’te el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Kürdî’nin kurucuları arasında yer aldı. 1974’te Güney Kürdistan bölgesindeki vakıflara genel sekreter tayin edildi ve 1977’de yaş haddinden emekli oluncaya kadar bu görevini sürdürdü. 13 Aralık 1984 tarihinde Bağdat’ta vefat etti ve Abdülkādir-i Geylânî Kabristanı’na defnedildi. Takvâ sahibi bir insan olan Seccâdî, Molla Abdülkerîm Müderris, Mehmed Emin Zekî Bey, Şeyh Muhammed Hâl, Molla Cemîl Rûzbeyânî, Hejâr gibi halkının tarih, edebiyat ve kültürüne hizmet etmeye çalıştı, bu amaçla eserler telif etti. Süleymaniye’de Zeyn ve Rûzî Nevî, Bağdat’ta Mecelletü’l-Mecmaʿi’l-Kürdî dergileri, Tahran’da İṭṭilâʿât gazetesi ve İṭṭilâʿât-ı Heftegî dergisi gibi yayın organlarında çok sayıda yazıları yayımlandı.

Eserleri. 1. Muḥammed Emîn Zekî (Bağdat 1948), Târîḫu’l-Kürd ve Kürdistân ile Meşâhîrü’l-Kürd ve Kürdistân adlı eserlerin müellifi Muhammed Emin Zekî’nin vefat yılında telif ettiği biyografidir.

2. Bihişt u Yâdgâr (Bağdat 1950).

3. Gûlâleyê Merîvân (Merîvân gülü; Bağdat 1951, Merîvân, İran Kürdistanı’nda bir şehirdir).

4. Yâdî Pîremerd (Bağdat 1951). Kürt şair ve yazarlarından Pîremerd’in ölümü münasebetiyle düzenlenen toplantıda ünlü yazarlar ve şairler tarafından yapılan konuşmaları ve okunan şiirleri derlemiştir.

5. Mêjûyê Edebê Kûrdî (Bağdat 1952, 1971; Serdeşt 1361 hş.; Senendec 1389 hş., 1391 hş.). Kürt edebiyatı tarihine dair ilk önemli eser olup bu alanda araştırma yapanlar için temel kaynak niteliğindedir; yazar mukaddimeden sonra Kürtler’in kökeni, Kürdistan tarihi, sosyal hayat, nüfus dağılımı gibi konulardan sonra Kürt edebiyatı tarihi, edebî türleri ve başlangıçtan kendi zamanına kadar yirmi dört edip ve şair hakkında bilgi vermekte, 212’sinin adını zikretmekte, Kürt edebiyatıyla diğer edebiyatlar arasında karşılaştırmalar yapmaktadır.

6. Helbijârden (Seçmeler, Bağdat 1953).

7. Nâvîyê Kûrdî (Kürtçe isimler, Bağdat 1953).

8. Geştîk le-Kurdûstânâ (Kürdistan’da seyahat, Bağdat 1956). Bu seyahatnâme Irak Kürdistanı’ndaki yerleşim merkezlerinin tarihini, sosyal, siyasal ve kültürel durumunu içermesi bakımından önemlidir.

9. Rişteyê Mirvârî (ʿİḳdü’l-lüʾlüʾ, Kürt Mirası, I-VIII, Bağdat 1957-1983; Tebriz 1373 hş.; I-IV, Sakız 1374 hş.; Süleymaniye 2004, 1 ciltte 4 cilt). Kürt folkloruna dair önemli bir çalışma olup Irak Kürdistanı’nda halk arasında yaygın hikâye, masal, destan ve atasözlerini ihtiva eder.

10. Şorişgânîyê Kûrd u Kûrd u Komârîyê ʿIrâḳ (Kürt devrimleri, Kürtler ve Irak Cumhuriyeti; Bağdat 1959; Tahran 1384 hş.). Irak, Türkiye ve İran’daki Kürt özgürlük hareketleriyle ilgili önemli bir çalışmadır. Ahmed Muhammedî Târîḫ-i Cünbüşhâ-yi Âzâdî-yi Baḫş-ı Millet-i Kürd (Tahran 1380 hş.) ve Raûf Kerîmî Târîḫ-i Cünbüşhâ-yi Kürdistân (Senendec 1381 hş., 1387 hş.) adıyla Farsça’ya tercüme etmişlerdir.

11. Hemîşe Behâr (Bağdat 1960). Kürt halk hikâyelerini içermektedir.

12. Destûr û Ferhengî-i Zimânê Kûrdî (Kürt dili sözlüğü ve kuralları-Kürtçe/Arapça/Farsça, Bağdat 1962).

13. Edeb-i Kûrdî-i Nevî (Bağdat 1967).

14. Nirih-Şinâsî (tenkit/değerlendirme, Bağdat 1969).

15. Dû Câmekîyê Nâlî û Sâlim (Bağdat 1973). Tanınmış Kürt şairleri Nâlî ve Sâlim’in iki kasidesine dairdir.

16. Kûrdevârî (Kürt âdet ve gelenekleri, Bağdat 1974).

17. Hoşhânî (Belâgat, Süleymaniye 1978).

18. Dekekânîyê Edebê Kûrdî (Kürt edebiyatı metinleri, Bağdat 1978).

19. el-Belâġa (Bağdat 1978). 20. Bâvîyê Seccâdî (Seccâdî’nin rolü, Bağdat 1987).

21. et-Taḳvîmü’l-edebî (Bağdat 1970).

22. Mêjûyê Peḥşânê Kürdî (Kürt nesir tarihi, Hevlîr 2000).

23. Şorişîyê Muḥemmed Bâşâyê Râvendûzî. Himmet Kâkî tarafından S̱evretü Muḥammed Bâşâ el-Kebîr adıyla Arapça’ya tercüme edilmiştir (Hevlîr 2002).

Seccâdî’nin ilmî makalelerinden bazıları şunlardır: “el-Kelimetü’l-Kürdiyye” (Mecelletü’l-Mecmaʿi’l-Kürdî, II/1 [1974], s. 168-178); “el-Edebü’l-Kürdî” (a.g.e., III/1, 1975, s. 106-112); “es̱-S̱eḳāfe fî Kürdistân ḳadîmen ve ḥadîs̱en ve ṣadâhâ fi’t-târîḫ” (a.g.e., IV, 1976, s. 64-70); “et-Taṣavvuf fi’ş-şiʿri’l-Kürdî” (a.g.e., VI, 1978, s. 67-77).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 480-481 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.