https://islamansiklopedisi.org.tr/desuki-muhammed-b-ahmed
Aşağı Mısır’ın Garbiye bölgesindeki Desûk’ta doğdu. Tahsil için Kahire’ye gitti. Kur’an’ı ezberledi ve Muhammed el-Münîr’den tecvid okudu. Ali es-Saîdî ve Derdîr’in derslerine katıldı. Hasan b. İbrâhim el-Cebertî, Muhammed b. İsmâil en-Nefrâvî ve Şâfiî âlimi Muhammed el-Cünâcî’den hikmet, hey’et, mevâkīt, hendese gibi ilimleri okudu. Ayrıca Cebertî’den Hanefî fıkhı öğrendi. Ezher’den mezun olan Desûkī daha sonra burada müderrislik yaptı. Fıkıh, kelâm, nahiv, meânî, beyân, mantık, astronomi, hendese gibi çeşitli ilimlerde maharet kazandı. Aralarında Ahmed es-Sâvî, Abdullah es-Saîdî, Hasan el-Attâr gibi âlimlerin bulunduğu birçok talebe yetiştirdi. 21 Rebîülâhir 1230 (2 Nisan 1815) tarihinde Kahire’de vefat etti ve Türbetülmücâvirîn’de toprağa verildi.
Eserleri. 1. el-Ḥudûdü’l-fıḳhiyye. Mâlikî fıkhıyla ilgili olup Ebû Abdullah Muhammed er-Rassâ‘ tarafından el-Hidâyetü’l-kâfiyetü’ş-şâfiye li-beyâni ḥaḳāʾiḳi’l-İmâm İbn ʿArafe el-vâfiye adıyla şerhedilmiş ve bu şerhle birlikte basılmıştır (Fas 1316).
2. Ḥâşiye ʿale’ş-Şerḥi’l-kebîr (I-IV, Bulak 1282, 1287; Kahire 1301, 1305, 1309, 1310, 1328, 1345). Halîl b. İshak’ın Mâlikî fıkhına dair meşhur eseri el-Muḫtaṣar’a Derdîr’in eş-Şerḥu’l-kebîr adıyla yaptığı şerhin hâşiyesidir.
3. Ḥâşiye ʿalâ Muġni’l-lebîb (I-II, Bulak 1286; Kahire 1305, 1306). İbn Hişâm’ın nahve dair meşhur eseri Muġni’l-lebîb’in hâşiyesidir. Bu eser Desûkī’nin ölümünden sonra oğlu Mustafa tarafından temize çekilerek 1233 (1818) yılında tamamlanmıştır.
4. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’t-Telḫîṣ (I-II, Bulak 1271; İstanbul 1276, 1290, 1301). Hatîb el-Kazvînî’nin belâgatla ilgili Telḫîṣü’l-Miftâḥ’ına Teftâzânî’nin yaptığı Muḫtaṣarü’l-meʿânî adlı şerhin hâşiyesidir.
5. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi Ümmi’l-berâhîn (Bulak 1281, 1290, 1297, 1305; Kahire 1295, 1306, 1314). Senûsî’nin akaide dair Ümmü’l-berâhîn (el-ʿAḳīdetü’ṣ-ṣuġrâ) adlı eserine yine kendisinin yaptığı şerhin hâşiyesidir.
6. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’r-Risâleti’l-vażʿiyye (ʿAḍudiyye) (Kahire 1295, 1329, 1929). Adudüddin el-Îcî’nin er-Risâletü’l-vażʿiyye (er-Risâletü’l-ʿAḍudiyye) adıyla bilinen eserine Ebü’l-Kāsım b. Ebû Bekir el-Leysî es-Semerkandî tarafından yapılan şerhin hâşiyesidir.
7. Ḥâşiye ʿalâ Taḥrîri’l-ḳavâʿidi’l-manṭıḳıyye. Ali b. Ömer el-Kâtibî’nin mantıkla ilgili eseri er-Risâletü’ş-Şemsiyye fi’l-ḳavâʿidi’l-manṭıḳıyye’ye Kutbüddin er-Râzî’nin yaptığı Taḥrîrü’l-ḳavâʿidi’l-manṭıḳıyye adlı şerhin hâşiyesi olup basılmıştır (bk. Serkîs, I, 876).
8. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’l-bürde. Muhammed b. Saîd el-Bûsîrî’nin Ḳaṣîdetü’l-bürde’sine Celâleddin el-Mahallî’nin yaptığı el-Envârü’l-muḍıyye adlı şerhin hâşiyesidir.
Bunların yanında Desûkī’nin bir tefsiri ve Menâsikü’l-ḥac adlı bir eseri daha bulunmaktadır (son üç eserin yazmaları için bk. GAL, I, 310; II, 637).
BİBLİYOGRAFYA
Cebertî, ʿAcâʾibü’l-âs̱âr, IV, 231-233.
Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 357.
Serkîs, Muʿcem, I, 875-876, 939.
Tebrîzî, Reyḥânetü’l-edeb, II, 221.
Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, I, 361-362.
Brockelmann, GAL, I, 310; II, 29, 103, 269, 324, 636-637; Suppl., I, 468; II, 288, 737.
Îżâḥu’l-meknûn, I, 319.
Karatay, Arapça Basmalar, II, 344, 415.
A. S. Fulton – M. Lings, Second Supplementary Catalogue of Arabic Printed Books in the British Museum, London 1959, s. 62, 536.
M. Cemâleddin eş-Şürbecî, Ḳāʾime bi-evâʾili’l-maṭbûʿâti’l-ʿArabiyyeti’l-maḥfûẓa bi-Dâri’l-kütüb ḥattâ sene 1862 m, Kahire 1383/1963, s. 157.
A. G. Ellis, Catalogue of Arabic Books in the British Museum, London 1967, I, 183; II, 4748, 249-250, 280-281.
Hacvî, el-Fikrü’s-sâmî, II, 297.
Halîl Merdem Bek, Aʿyânü’l-ḳarni’s̱-s̱âlis̱ ʿaşer fi’l-fikr ve’s-siyâse ve’l-ictimâʿ (nşr. Adnân Merdem Bek), Beyrut 1977, s. 162-165.
Âyide İbrâhim Nusayr, el-Kütübü’l-ʿArabiyyetü’lletî nüşiret fî Mıṣr beyne ʿâmey 1926-1940, Kahire 1980, s. 50.
C. Zeydân, Âdâb, IV, 595.
Abdülvehhâb İbrâhim Ebû Süleyman, Kitâbetü’l-baḥs̱i’l-ʿilmî, Cidde 1403/1983, s. 354.
