https://islamansiklopedisi.org.tr/savi-ahmed-b-muhammed
1175’te (1761) Mısır’ın Garbiye bölgesindeki Sâülhacer köyünde doğdu. Hayatı hakkındaki bilgiler, beş Sâviyye müntesibi tarafından yazılan Nûrü’l-vüdde fî menâḳıbi ve kerâmâti ʿumdeti’l-evliyâʾ Seyyidî Aḥmed eṣ-Ṣâvî adlı menâkıbnâmeye dayanmaktadır. Babasının soyu Muhammed b. Hanefiyye vasıtasıyla Hz. Ali’ye ulaşır. Annesi Buharalı seyyid bir ailenin kızıdır. Sâvî ilk dinî eğitimini babasından aldı, Kur’an’ı ezberledi. 1187’de (1773) Kahire’ye gidip öğrenimini Ezher’de sürdürdü. Ardından Halvetî-Hifniyye tarikatının Derdîriyye kolunun kurucusu Ahmed ed-Derdîr’e intisap etti. Ezher’de sonraları Mısır müftüsü olan mürşidi Ahmed ed-Derdîr ile başta Şâzeliyye olmak üzere birçok tarikattan kendisine icâzet veren el-Emîrü’l-Kebîr es-Sünbâvî ve Muhammed Arefe ed-Desûkī’den Mâlikî fıkhı okudu. Şâfiî fıkhını Mısır’ın işgali esnasında Fransızlar tarafından kurulan Kahire’deki divanın üyesi ve Halvetî-Hifniyye şeyhi Abdullah eş-Şerkāvî, Şeyh Hifnî’nin müridi Süleyman el-Cemel ve Şeyh el-Cennâdî’den tahsil etti. 1201 (1786-87) yılında seyrüsülûkünü tamamlayıp hilâfet aldı. Sâvî, irşad faaliyetinde bulunduğu yıllarda bir yandan da Ezher’de ve Hz. Hüseyin Camii’nde belâgat, fıkıh ve akaid dersleri verdi. 1793, 1817 ve 1825 yıllarında hacca gitti. Son haccı sırasında, ictihad kapısının açık olduğunu savunan İdrîsiyye tarikatının pîri Ahmed b. İdrîs ile ona muhalefet eden muhafazakâr Mekke ulemâsı arasında meydana gelen tartışmalarda Mekke ulemâsı yanında yer aldı. Hayatının büyük bir kısmını şeyhi Ahmed ed-Derdîr’in eserlerine şerh ve hâşiye yazmakla geçiren Ahmed es-Sâvî 7 Muharrem 1241’de (22 Ağustos 1825) Medine’de vefat etti ve Bakī‘ Mezarlığı’na defnedildi.
Ahmed es-Sâvî’nin tarikat silsilesi Ahmed ed-Derdîr, Şeyh Hifnî ve Kutbüddin el-Bekrî vasıtasıyla Halvetiyye’nin Şâbâniyye-Karabaşiyye koluna ulaşır (bk. SÂVİYYE). Halvetiyye’nin yanında Şâzeliyye ve Kādiriyye icâzetleri de vardır. Şâzelî icâzetini Abdülvehhâb el-Afîfî’nin halifesi Şeyh Abdurrahman b. Süleyman el-Gureynî ile Abdülmüteâl el-Harâşî’den, Kādirî icâzetini Seyyid Arabî el-Beyrûtî’den almıştır. Şâzeliyye ve Halvetiyye’yi kendisinde birleştiren Sâvî bir Halvetî şeyhi olarak faaliyet göstermiş, Şâzelî silsilesi Muhammed el-Kutubî ve Abdülhâfız b. Ali tarafından sürdürülmüştür. Ahmed es-Sâvî, bir kimsenin mürşid-i kâmil bulamadığında Hz. Peygamber’e salâtüselâm getirmesinin yeterli olacağını düşünür. Bu sebeple tarikatta salavat okunmasına özel bir önem atfedilmiştir. Ahmed ed-Derdîr’in Ṣalavâtü’d-Derdîriyye’sine ve esmâ-i hüsnâ hakkındaki Manẓûmetü’d-Derdîr’ine Sâvî tarafından yazılan şerhler Sâviyye tarikatı mensuplarınca çokça okunmuştur.
Eserleri. 1. Ḥâşiyetü’ṣ-Ṣâvî ʿalâ Tefsîri’l-Celâleyn. Celâleyn tefsirinin tasavvufî ağırlıklı hâşiyesidir. Sâvî eserin girişine, Celâleyn’i okuduğu Süleyman el-Cemel’den tefsirin müellifleri Celâleddin es-Süyûtî ile Celâleddin el-Mahallî’ye uzanan kıraat senedini de eklemiştir (Bulak 1285; Kahire 1318, 1327, 1381; Beyrut 1993, 1995).
2. el-Esrârü’r-rabbâniyye ve’l-füyûżâti’r-raḥmâniyye ʿale’ṣ-ṣalavâti’d-Derdîriyye. Ahmed ed-Derdîr’in bazı salavat metinlerini içeren Ṣalavâtü’d-Derdîriyye diye meşhur Şevâriḳu’l-envâr fi’ṣ-ṣalât ʿale’n-nebiyyi’l-muḫtâr adlı virdinin şerhidir. Sâlih es-Sibâî’nin isteğiyle 1219’da (1804) Kahire’deki Meşhed-i İmam Hüseyin’de yazılmış, Ahmed ed-Derdîr’in Manẓûme adlı esmâ-i hüsnâ şerhine Sâvî’nin yazdığı Şerḥu’l-Manẓûmeti’d-Derdîriyye ile birlikte basılmıştır (Kahire 1308).
3. Bulġatü’s-sâlik li-Aḳrebi’l-mesâlik. Ahmed ed-Derdîr’in Şerḥu’ṣ-ṣaġīr ʿalâ Aḳrebi’l-mesâlik ilâ meẕhebi’l-İmâm Mâlik adlı eserinin hâşiyesidir (Bulak 1289; Kahire 1299, 1310, 1320, 1323, 1325, 1340, 1952, 1974; Beyrut 1995).
4. Ḥâşiye ʿalâ şerḥi’d-Derdîrî ʿalâ risâletihî fî ʿilmi’l-beyân. Ahmed ed-Derdîr’in belâgata dair Tuḥfetü’l-iḫvân fî ʿilmi’l-beyân adlı eserine yine kendisi tarafından yazılan şerhin hâşiyesidir (Kahire 1305).
5. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’l-Ḫarîdeti’l-behiyye li’ş-şeyḫ Aḥmed ed-Derdîr. Ahmed ed-Derdîr’in akaide dair yetmiş bir beyitten oluşan manzumesinin hâşiyesidir (Kahire 1285, 1291, 1303, 1307, 1319, 1342).
6. el-Ferâʾidü’s-seniyye ve’ẕ-ẕeḫâʾirü’l-ʿaliyye şerḥu’l-Hemziyye (Kahire 1303). Bûsîrî’nin el-Ḳaṣîdetü’l-hemziyye’sine Süleyman el-Cemel tarafından yazılan Fütûḥâtü’l-Aḥmediyye bi’l-mineḥi’l-Muḥammediyye adlı hâşiyenin hâmişidir.
7. Ḥâşiye ʿalâ İtḥâfi’l-mürîd (Kahire 1308; Sâvî’nin basılmamış eserleri için bk. Delanoue, I, 205-209).
BİBLİYOGRAFYA
Harîrîzâde, Tibyân, II/2, vr. 219a-221b.
Tomar-Halvetiyye, s. 88.
Kāsım Sistî v.dğr., Nûrü’l-vüdde fî menâḳıbi ve kerâmâti ʿumdeti’l-evliyâʾ Seyyidî Aḥmed eṣ-Ṣâvî, Kahire 1347.
Tevfîk et-Tavîl, et-Taṣavvuf fî Mıṣr, Kahire, ts., s. 26.
Nebhânî, Kerâmâtü’l-evliyâʾ, I, 565-566.
J. S. Trimingham, The Sufi Orders in Islam, Oxford 1971, s. 77.
F. de Jong, Ṭuruq and Ṭuruq-Linked Institutions in Nineteenth Century Egypt, Leiden 1978, s. 74-75, 115.
a.mlf., Sufi Orders in Ottoman and Post-Ottoman Egypt and the Middle East, İstanbul, ts. (The Isis Press), s. 245-246.
M. Abdülhalîm Mahmûd, Menâhicü’l-müfessirîn, Kahire 1978, s. 289-293.
Ebü’l-Vefâ et-Teftâzânî, Medḫal ile’t-taṣavvufi’l-İslâmî, Kahire 1979, s. 245.
G. Delanoue, Moralistes et politiques musulmans dans l’Égypte du XIXe siècle (1798-1882), Le Caire 1982, I, 188-242.
Nüveyhiz, Muʿcemü’l-müfessirîn, I, 77.
Abdullah Muhammed el-Habeşî, Câmiʿu’ş-şürûḥ ve’l-ḥavâşî, Ebûzabî 1425/2004, I, 551, 612; II, 791, 865, 1144; III, 1886, 2102.
Ahmed Hanefî Nassâr, “eş-Şeyḫü’ṣ-Ṣâvî”, ME, XLI/5 (1969), s. 365-369.
Ahmed Alâeddin Abdülhamid Da‘ber, “Derdîr”, DİA, IX, 168-169.
Muhammed el-Celyend, “Derdîriyye”, a.e., IX, 169.
