TDV İslâm Ansiklopedisi editörleri tarafından tespit edilen ilişkili maddeler aşağıda sunulmaktadır. Fakat, DİVAN EDEBİYATI maddesi ile arasında alaka kurulabilecek ansiklopedi maddeleri bunlarla sınırlı olmayabilir.
EDEBİYAT
Kurucularından
ŞEYHÎ
Klasik Türk edebiyatının kurucularından sayılan divan şairi.
Önde gelen temsilcilerinden
FUZÛLÎ
Klasik Türk edebiyatının en büyük şairlerinden.
Önde gelen temsilcilerinden
BÂKÎ
Şöhret ve tesiri asırlarca devam eden, klasik Osmanlı şiirine söyleyiş gücü kazandıran ve “Sultânü’ş-şuarâ” diye anılmış büyük divan şairi.
Önde gelen temsilcilerinden
NEDÎM
Divan şiirinde kendi adıyla anılan bir tarz ortaya koyan şair.
Divan şiirini temsil eden vezin türü
ARÛZ
Arap edebiyatında doğmuş ve İslâmî edebiyatlara yayılmış bir nazım sistemi ve Arap nazım sisteminde ilk şatrın son tef‘ilesi.
Divan edebiyatının en yaygın nazım şekillerinden
GAZEL
Eski şiirin en çok kullanılan ve sevilen nazım şekli.
DİVAN EDEBİYATI MÜZESİ
İstanbul Tünel’de Galata Mevlevîhânesi’nde tesis edilen, Mevlevî kültürüne ait çeşitli eşyanın sergilendiği müze.
En yaygın nazım türlerinden
MÜNÂCÂT
Klasik Şark edebiyatlarında konusu Allah’a yakarış olan manzumelerle bunların bestelenmiş şekillerine verilen ad.
Divan şairlerine dair önemli kaynaklardan
TEZKİRE
Fars ve Türk edebiyatlarında şairlerin biyografilerine dair eserlerin ortak adı.
ŞAİR
Kaynaklarından
TASAVVUF
İslâm’ın zâhir ve bâtın hükümleri çerçevesinde yaşanan mânevî ve derunî hayat tarzı.
AŞK
Tasavvuf, İslâm felsefesi ve edebiyatta kullanılan geniş anlamlı bir terim.
İlk örnek eserlerinden
KUTADGU BİLİG
Yûsuf Has Hâcib tarafından XI. yüzyılda yazılmış, Türk dilinin, edebiyatının ve kültür tarihinin en önemli kaynaklarından.
İlk örnek eserlerinden
ATEBETÜ’l-HAKĀYIK
XII. yüzyıl Türk şairlerinden Edib Ahmed Yüknekî’nin Doğu Türkçesi’yle yazdığı ahlâk ve nasihate dair eseri.
Şairlerinden
ALİ ŞÎR NEVÂÎ
Klasik Çağatay edebiyatının tesirleri Osmanlı edebiyatı sahasında da devam etmiş en büyük şairi; devlet adamı.
Şairlerinden
NESÎMÎ
Hurûfîliği ile tanınan mutasavvıf şair.
Şairlerinden
RÛHÎ-yi BAĞDÂDÎ
Daha çok terkibibendiyle tanınan divan şairi.
Şairlerinden
NÂBÎ
Hikemî şiirin divan edebiyatındaki en önemli temsilcisi, şair.
Şairlerinden
NEF‘Î
Hiciv ve kasideleriyle ünlü divan şairi.
Şairlerinden
YAHYÂ EFENDİ, Zekeriyyâzâde
Osmanlı şeyhülislâmı, şair.
Şairlerinden
SÜNBÜLZÂDE VEHBÎ
Divan şairi.
Şairlerinden
ZÂTÎ
Divan şairi.
Şairlerinden
NÂİLÎ
Divan şiirinin ve sebk-i Hindî akımının önde gelen isimlerinden.
Şairlerinden
ŞEYH GALİB
Klasik Türk şiirinin son dönem büyük şairlerinden.
Son temsilcilerinden
ENDERUNLU VÂSIF
Divan şiirinin daha çok şarkılarıyla tanınan son temsilcilerinden.
Son temsilcilerinden
ENDERUNLU FÂZIL
Mahallîleşme eğilimini ileri bir safhaya götüren divan şairi.
Son temsilcilerinden
İZZET MOLLA, Keçecizâde
Divan şiirinin XIX. yüzyıldaki son temsilcilerinden.
Şair padişahlardan: Avnî
MEHMED II
Osmanlı padişahı (1444-1446, 1451-1481).
Şair padişahlardan: Adlî
BAYEZİD II
Osmanlı padişahı (1481-1512).
Şair padişahlardan: Selîmî
SELİM I
Yavuz lakabıyla tanınan Osmanlı padişahı (1512-1520).
Şair padişahlardan: Muhibbî
SÜLEYMAN I
Kanûnî unvanıyla tanınan Osmanlı padişahı (1520-1566).
Şair padişahlardan: İlhâmî
SELİM III
Osmanlı padişahı (1789-1807).
Divan şiirini etkileyen İran şairlerinden
SA‘DÎ-i ŞÎRÂZÎ
Fars edebiyatının en büyük şairlerinden.
Divan şiirini etkileyen İran şairlerinden
HÂFIZ-ı ŞÎRÂZÎ
İran’ın önde gelen lirik şairlerinden.
KAFİYE
Beyit veya mısra sonlarında yer alan ve benzer sesler içeren kelimeler düzeni.
REDİF
Manzum eserlerde kafiyeyi oluşturan kelimenin son harfine eklenen harf, takı, kelime veya kelime grubu.
Nazım birimlerinden
BEYİT
Arap nazım sisteminde en küçük nazım birimi.
Nazım şekillerinden
KASİDE
Arap, Fars ve Türk şiirinde en çok kullanılan eski ve uzun bir form.
Nazım şekillerinden
MESNEVİ
Fars, Türk ve Urdu edebiyatlarında birbiriyle kafiyeli ikişerli mısralardan oluşan nazım şekli.
Beş mesnevi yazma
HAMSE
Klasik İran ve Türk edebiyatlarında bir şairin beş mesnevisinden oluşan külliyat.
Nazım şekillerinden
RUBÂÎ
Dört mısralı nazım şekli.
Nazım şekillerinden
TUYUĞ
Klasik Türk edebiyatında kullanılan yerli bir nazım şekli.
Nazım şekillerinden
ŞARKI
Türk edebiyatında ve Türk mûsikisinde ortak özelliklere sahip din dışı güfte ve besteler için kullanılan bir terim.
Nazım şekillerinden
MÜSTEZAD
Divan edebiyatında her mısra veya beytin sonunda aynı veznin bir cüzüyle yazılmış birer kısa mısra bulunan manzume.
Nazım şekillerinden
MUSAMMAT
İslâm edebiyatında bendlerden kurulu nazım şekillerinin genel adı.
NAZÎRE
Bir edebî eserin benzeri.
TARİH DÜŞÜRME
İslâm kültüründe bir olayın tarihini bir mısra, beyit veya ibare içinde ebced hesabına uygun şekilde belirtme sanatı.
Kaside türlerinden
BAHÂRİYYE
Türk ve İran klasik şiirinde teşbîb kısmında bahar tasviri yapılan kasidelere verilen ad.
Kaside türlerinden
NEVRÛZİYYE
Nesib bölümünde Nevruz’un ve baharın anlatıldığı kaside türü.
Kaside türlerinden
ŞİTÂİYYE
Divan edebiyatında kış mevsimini konu alan şiir türü.
Kaside türlerinden
RAMAZÂNİYYE
Divan şiirinde ramazan ayını konu edinen manzumelerin genel adı.
Kaside türlerinden
IYDİYYE
Divan edebiyatında ramazan ve kurban bayramları vesilesiyle yazılmış kaside.
Şiir türlerinden
TEVHİD
Türk-İslâm edebiyatında Allah’ın varlığını, birliğini, kudretini, esmâ ve sıfatı ile bunların kâinattaki tezahürlerini ele alan manzum-mensur edebî tür.
Şiir türlerinden
NA‘T
Hz. Peygamber için yazılan övgü şiiri.
Şiir türlerinden
Mİ‘RÂCİYYE
İslâm edebiyat ve sanatlarında Hz. Peygamber’in mi‘racını konu alan eserlerin genel adı.
Şiir türlerinden
METHİYE
Klasik Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında kişi ve topluluklarla çeşitli mekânların övülmesi maksadıyla yazılmış şiir.
Eser türlerinden
NASİHATNÂME
Fert ve toplumu eğitmek, devlette dirlik ve düzenliği sağlamak amacıyla yazılan eserlerin genel adı.
Eser türlerinden
SURNÂME
Divan edebiyatında padişah çocuklarının doğum, sünnet ve düğün törenlerini anlatan eserlerin genel adı.
Eser türlerinden
SELİMNÂME
Yavuz Sultan Selim ve dönemiyle ilgili eserlerin genel adı.
Eser türlerinden
SÜLEYMANNÂME
Kanûnî Sultan Süleyman’ı ve dönemini (1520-1566) konu alan eserlerin ortak adı.
Eser türlerinden
GAZAVATNÂME
Özellikle Osmanlılar’da hıristiyan devletlere karşı yapılan savaşları anlatan eserlerin genel adı.
Eser türlerinden
ŞEHRENGİZ
Divan edebiyatında bir şehrin güzelleri ve güzellikleri hakkında yazılan manzum eserlerin ortak adı.
Klasik hikâyelerden
LEYLÂ ve MECNÛN
Doğu edebiyatlarında çok işlenmiş bir aşk hikâyesinin kahramanları ve bu hikâyeyi konu alan eserlerin ortak adı.
Klasik hikâyelerden
YÛSUF ve ZÜLEYHÂ
Yûsuf peygamberin Züleyhâ ile olan kıssası etrafında yazılan edebî eserlerin ortak adı.
Klasik hikâyelerden
ŞEM‘ u PERVÂNE
Doğu edebiyatlarında tasavvufî aşkın anlatıldığı alegorik ve sembolik hikâyelerin ortak adı.
Divan şiirine tenkitler yönelten yazar
NÂMIK KEMAL
XIX. yüzyılın ikinci yarısında Türk edebiyatı ve siyasî hayatında büyük tesirler meydana getiren vatan ve hürriyet şairi, dava ve mücadele adamı, edip, yazar, gazeteci ve idareci.
Divan şiiri tarzında şiirler yazan Cumhuriyet dönemi şairi
BEYATLI, Yahya Kemal
Türk şairi ve nesir yazarı.
Divan edebiyatı araştırmacılarından
ÇAVUŞOĞLU, Mehmed
Divan edebiyatı üzerindeki araştırmalarıyla tanınan ilim adamı.
Divan edebiyatı araştırmacılarından
İPEKTEN, Halûk
Divan edebiyatı araştırmacısı, edebiyat tarihçisi.
Divan edebiyatı araştırmacılarından
TARLAN, Ali Nihad
Divan edebiyatı araştırmacısı, şair ve yazar.
Divan edebiyatı araştırmacılarından
TOLASA, Harun
Divan edebiyatı üzerindeki araştırmalarıyla tanınan bilim adamı.
