HUMEYDÎ, Muhammed b. Fütûh - TDV İslâm Ansiklopedisi

HUMEYDÎ, Muhammed b. Fütûh

محمد بن فتوح الحميدي
Müellif: AHMET YÜCEL
HUMEYDÎ, Muhammed b. Fütûh
Müellif: AHMET YÜCEL
Web Sitesi: TDV İslâm Ansiklopedisi
Yayımcı: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Baskı Tarihi: 1998
Erişim Tarihi: 04.11.2024
Web Adresi:
https://islamansiklopedisi.org.tr/humeydi-muhammed-b-futuh
AHMET YÜCEL, "HUMEYDÎ, Muhammed b. Fütûh", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/humeydi-muhammed-b-futuh (04.11.2024).
Kopyalama metni

Endülüs’ün doğusunda yer alan Mayurka (Majorka) adasında doğdu. Büyük dedesi Humeyd’e nisbetle Humeydî, aslen Yemen’in Ezd kabilesinden olması sebebiyle Ezdî, doğduğu yere nisbetle Mayurkī nisbeleriyle anılır. Küçük yaşta Kur’an’ı ezberledi ve babası tarafından hadis meclislerine götürüldü. Ebü’l-Kāsım Asbağ b. Râşid ve İbn Ebû Zeyd el-Kayrevânî’den fıkıh öğrendi. 430-440 (1038-1048) yılları arasında İbn Hazm’dan eserlerini kıraat ve arz yoluyla okuyarak rivayet eden Humeydî, İbn Abdülber en-Nemerî’den de muhtemelen bu dönemde faydalandı ve ardından ilim seyahatlerine başladı. 448’de (1057) hacca gitti; ardından Dımaşk, Mekke, Medine, Kahire, Dimyat, Kayrevan, Vâsıt gibi ilim merkezlerini dolaştı ve Bağdat’a yerleşti. Burada Hatîb el-Bağdâdî ve İbn Mâkûlâ gibi âlimlerden faydalandı. Kendisinden de başta hocaları Hatîb el-Bağdâdî ve İbn Mâkûlâ olmak üzere Muhammed b. Tarhân, Ebû Bekir İbn Meymûn gibi tanınmış kişiler rivayette bulundular.

Zâhirî mezhebinin Endülüs temsilcilerinden olan Humeydî râvileri iyi tanıyan, hadis illetlerine vâkıf, güvenilir bir muhaddis, takvâ sahibi bir âlimdi. 17 Zilhicce 488’de (18 Aralık 1095) Bağdat’ta vefat etti. Cenaze namazını ünlü fakih Şâşî kıldırdı ve Bâbü Ebrâz Kabristanı’nda Ebû İshak eş-Şîrâzî’nin yanına defnedildi; ancak vasiyetine uyularak naaşı 491’de (1098) Bâbü Harb Kabristanı’na Bişr el-Hâfî’nin yanına nakledildi. Bu sebeple onun 491’de öldüğünü zannedenler de olmuştur.

Eserleri. 1. el-Cemʿ beyne’ṣ-Ṣaḥîḥayn Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî ve Ṣaḥîḥi Müslim. Eser, Ṣaḥîḥ-i Buḫârî ile Ṣaḥîḥ-i Müslim’deki hadisleri sahâbe râvilerini esas alarak bir araya getiren çalışmaların en güzel örneği kabul edilir. Humeydî, Buhârî ve Müslim’de bulunmayan bazı rivayetleri de eserine almış, ayrıca hadislerdeki garîb kelimeleri açıklamıştır. Üzerinde bazı şerh ve ihtisar çalışmaları yapılmış olan eseri Rif‘at Fevzî Abdülmuttalib yayımlamış (Aḫbârü’t-türâs̱i’l-İslâmî, XXVI [1411/1990], s. 6), Ali Hüseyin Bevvâb da Riyad’da beş ciltlik başka bir neşrini gerçekleştirmiştir (Muhyiddin Atıyye v.dğr., I, 255).

2. Ceẕvetü’l-muḳtebis fî ẕikri vülâti (fî târîḫi ʿulemâʾi)’l-Endelüs. İbnü’l-Faradî’nin (ö. 403/1013) Târîḫu ʿulemâʾi’l-Endelüs adlı eserine yazılan zeyillerin ilki olan eserde Endülüs’ün fethinden (92/711) 450 (1058) yılına kadar gelen siyasî ve kültürel tarihi incelenmektedir. Muhammed b. Tâvît et-Tancî (Kahire 1372/1952), bir komisyon (Kahire 1966) ve İbrâhim el-Ebyârî (Beyrut 1403/1983, 1404/1984, 1410/1989) tarafından üç ayrı neşri yapılmıştır.

3. Teshîlü’s-sebîl ilâ teʿallümi’t-tersîl. Güzel konuşma ve yazmada, dualarda, tebrik, teselli ve tâziyelerde uyulması gereken kuralları örnekleriyle anlatan eserin Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’ndeki nüshasının (III. Ahmed, nr. 2351) tıpkıbasımı Fuat Sezgin tarafından gerçekleştirilmiştir (Frankfurt 1405/1985).

4. Tefsîru ġarîbi mâ fi’ṣ-Ṣaḥîḥayn. Râvilerin adları esas alınarak telif edilen eser Zübeyde Muhammed Saîd Abdülazîz tarafından yayımlanmıştır (Kahire 1415/1995).

5. eẕ-Ẕehebü’l-mesbûk fî vaʿẓi’l-mülûk. Melik ve emîrlere nasihat amacıyla yazılan eseri Ebû Abdurrahman b. Akīl ez-Zâhirî ve Abdülhalîm Üveys neşretmiştir (Riyad 1402/1982).

6. Teẕkiretü’l-Ḥumeydî. Müellifin arkadaşları ve talebeleri için seçtiği ahlâkî ve edebî metinleri ihtiva eden eser, Ebû Abdurrahman b. Akīl ez-Zâhirî tarafından eẕ-Ẕaḫîre mine’l-muṣannefâti’ṣ-ṣaġīre adlı kitap içinde yayımlanmıştır (Riyad 1401/1981, 1403/1983).

7. Merâtibü’l-cezâʾ yevme’l-ḳıyâme ʿalâ mâ câʾet bihî nuṣûṣü’l-Ḳurʾân ve’s-süneni’s̱-s̱âbite ʿan Resûlillâh (nşr. Ebû Abdurrahman b. Akīl ez-Zâhirî, Riyad 1401/1981).

8. Manẓûme dâliyye fi’n-naḳż ʿalâ men ʿâbe’l-ḥadîs̱ ve ehlehû. Gotha Kütüphanesi’nde bir nüshası bulunmaktadır (, I, 579).

9. Bulġatü’l-müstaʿcel fî maʿrifeti cümel mine’t-târîḫ. İslâm’ın başlangıcından 487 (1094) yılına kadarki tarihini ele alan eserin (, I, 252) günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir.

Humeydî’ye nisbet edilen diğer eserler de şunlardır: el-Müteşâbih fî esmâʾi’l-fevâkih, Kitâbü Nevâdiri’l-eṭıbbâʾ, Cüzʾü’l-aḫbâr ve’l-eşʿâr, el-Emâni’ṣ-ṣâdıḳa, Ẕemmü’n-nemîme, Tuḥfetü’l-müştâḳ fî ẕikri ṣûfiyyeti’l-ʿIrâḳ, Dîvânü şiʿr, Men iddeʿa’l-emân min ehli’l-îmân, Edebü’l-eṣdiḳāʾ, Mâ câʾe mine’n-nuṣûṣ ve’l-aḫbâr fî ḥıfẓi’l-câr, Muḫâṭabâtü’l-eṣdiḳāʾ fi’l-mükâtebât ve’l-liḳāʾ.


BİBLİYOGRAFYA

Humeydî, Ceẕvetü’l-muḳtebis (nşr. Muhammed b. Tâvît et-Tancî), Kahire 1372/1952, neşredenin mukaddimesi, s. 6-10; a.e. (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Kahire 1410/1989, neşredenin mukaddimesi, I, 5-22, ayrıca bk. I, 269.

İbn Beşküvâl, eṣ-Ṣıla (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Kahire 1989, III, 818-819.

, s. 122, 385, 400.

, I, 161.

, XVIII, 282-286.

, IV, 282-284.

, XIX, 120-127.

a.mlf., , IV, 1218-1222.

, IV, 317-318.

, V, 156.

, I, 269; II, 140.

İbnü’n-Neccâr, el-Müstefâd min ẕeyli Târîḫi Baġdâd (nşr. M. Mevlûd Halef), Beyrut 1406/1986, s. 122-124.

, II, 112-115.

, I, 252, 385, 581, 599-600, 601; II, 1792.

, III, 392.

, I, 413; , I, 578-579.

a.mlf., “Mayurkî”, , VII, 417.

, I, 124, 287, 543, 544.

, VII, 218-219.

, XI, 121-122.

Muhsin Cemâleddin, “el-Ḥumeydî”, Mecelletü Külliyyeti’l-âdâb, X, Bağdad 1967, s. 179-206.

, s. 376.

Muhyiddin Atıyye v.dğr., Delîlü’l-müʾellefâti’l-ḥadîs̱i’ş-şerîf, Beyrut 1416/1995, I, 255, 376.

A. C. Lopez, “Un nuevo manuscrito de la yaẕwat al-muqtabis de al-Ḥumaydî”, Estudios Onomástico-Biográficos de al-Andalus, II, Granada 1989, s. 299-306.

Aḫbârü’t-türâs̱i’l-İslâmî, XXVI, Küveyt 1411/1990, s. 6.

Zeytûn Beygam, “Ḥayâtü Ebî ʿAbdillâh Muḥammed b. Ebî Naṣr el-Ḥumeydî ve müʾellefâtüh”, ed-Dirâsâtü’l-İslâmiyye, XXVI/1-2, İslâmâbâd 1412/1991, s. 447-470.

Moh. Ben Cheneb, “Humeydî”, , V/1, s. 587.

A. Huici Miranda, “al-Ḥumaydī”, , III, 593-594.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1998 yılında İstanbul’da basılan 18. cildinde, 358 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.
TDV İslâm Ansiklopedisi'nden rastgele bir madde okumak ister misiniz?
BAŞKA BİR MADDE GÖSTER