İBN FUTAYS

348’de (960) Kurtuba’da (Córdoba) doğdu. Futays lakabıyla tanınan büyük dedesi Süleyman’a nisbetle İbn Futays diye anıldı. Bir süre Kurtuba’da öğrenim gördükten sonra bölgesinde kısa yolculuklar yaparak İbn Müferric, Ali b. Muhammed el-Antâkî ve Asîlî gibi âlimlerden istifade etti. Daha sonra Bağdat’a giderek Dârekutnî ve Ebû Bekir el-Ebherî’den hadis dinledi. Kayrevan’a dönüp İbn Ebû Zeyd ve Ahmed b. Nasr ed-Dâvûdî’nin derslerine katılarak öğrenimini sürdürdü ve icâzet aldı. Talebeleri arasında İbn Abdülber en-Nemerî başta olmak üzere kendisinden bütün duyduklarını nakletmesi için icâzet verdiği İbnü’l-Hazzâ, Zehrâvî, Ebû Bekir el-Havlânî, Ahmed b. Muhammed el-Meâfirî ve Hâtim b. Muhammed el-Kurtubî sayılabilir.

İbn Futays cuma imam-hatipliği yanında 394’te (1004) Kurtuba kadılığına da tayin edilmiş, ancak bu görevi dokuz ay sürmüştür. Ayrıca Endülüs’te iktidarı elinde bulunduran Âmirîler ailesinden Abdülmelik el-Muzaffer zamanında (1002-1008) bir süre vezirlik yapmıştır. İbn Futays, Berberî ayaklanması sırasında Zilkade 402’de (Mayıs-Haziran 1012) vefat etti.

İyi bir hadis tenkitçisi olan İbn Futays’ın cerh ve ta‘dîl yanında tefsir ve fıkıh sahasında da başarılı çalışmalar yaptığı belirtilmiş, rivayetlerini ezberinden okuduğu ve bunları kâtipleriyle birlikte camide hazır bulunanlara da yazdırdığı zikredilmiştir. Ayrıca devrinde Endülüs’ün en zengin kütüphanesine sahip olduğu, kitaplarını çok iyi koruyup ödünç dahi vermediği, görüp beğendiği her kitabı hemen satın aldığı veya kâtiplerine yazdırarak kütüphanesine kazandırdığı bilinen İbn Futays’ın kütüphanesi ölümünden sonra Kurtuba Camii’nde satışa çıkarılmış, bir yıl süren bu satıştan 40.000 dinar elde edilmiştir (İbn Beşküvâl, I, 310).

İbn Futays, çeşitli konularda her birinin hacimli olduğu belirtilen (Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XVII, 211-212) pek çok eser kaleme almış olup bunlardan bazıları şunlardır: Müsnedü ḥadîs̱i Muḥammed b. Fuṭays, Müsnedü Ḳāsım b. Aṣbaġ, el-ʿAvâlî, el-Kelâm ʿale’l-icâze ve’l-münâvele, el-Ḳıṣaṣ ve’l-esbâb elletî nezele min eclihe’l-Ḳurʾân, en-Nâsiḫ ve’l-mensûḫ, Aʿlâmü’n-nübüvve ve delâlâtü’r-risâle, Kerâmâtü’ṣ-ṣâliḥîn ve muʿcizâtühüm, el-Meṣâbîḥ fî feżâʾili’ṣ-ṣaḥâbe, Feżâʾilü’t-tâbiʿîn lehüm bi-iḥsân, Kitâbü’l-İḫve mine’l-muḥaddis̱în mine’ṣ-ṣaḥâbe ve’ṭ-ṭâbiʿîn ve men baʿdehüm mine’l-ḫâlifîn.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 19. cildinde, 498-499 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.