Adana Kozan’da doğdu (1949). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nden mezun oldu (1971). Aynı üniversitede “XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda İskân Siyâseti” başlıklı teziyle doktorasını tamamladı (1978). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Menzil Teşkilâtı ve Yol Sistemi” başlıklı takdim teziyle doçent (1983) ve “XVI. Yüzyılda Sosyal, Ekonomik ve Demografik Bakımdan Balkanlar’da Bazı Osmanlı Şehirleri” başlıklı takdim teziyle profesör unvanı aldı (1989).
Asistan olarak çalışmaya başladığı (1974) İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nde uzun süre öğretim üyesi olarak çalıştı. Ardından Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü’ne geçti (1986). Bir süre Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi daire başkanı (1989-1990) ve genel müdür yardımcısı (1990-1992) olarak görev yaptı. Daha sonra Marmara Üniversitesi’ne geri döndü ve rektör yardımcılığı yaptı (1992-1993). Ardından Türk Tarih Kurumu başkanlığına atandı ve uzun süre bu görevde kaldı (1993-2008). Daha sonra yaklaşık iki yıl Gazi Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi müdürlüğü görevinde bulundu (2008-2010).
Türk Tarih Kurumu, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Russian Academy of Natural Sciences, International Turkic Academy (Moskova) Yönetim Kurulu, CIEPO (Uluslararası Osmanlı öncesi ve Osmanlı Araştırma Merkezi) Yönetim Kurulu, Beynelmilel Gündoğar Halklarının Medenî Mirasını Araştırma Devlet Enstitüsü (Türkmenistan) Yönetim Kurulu, Osmanlı Araştırmaları Merkezi Danışma Kurulu ve Ahilik Araştırma Vakfı İlmî Danışma Kurulu üyeliklerinde bulundu. 24 (2011), 25 (2015) ve 26. dönem (2018) genel seçimlerinde Kayseri milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne girdi ve halen bu görevine devam etmektedir.
İlmî ve akademik çalışmaları Osmanlı tarihi alanında yoğunlaşmıştır. XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda İskân Siyâseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi (Ankara 1988), XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı (Ankara 1991), Ermeni Tehciri ve Gerçekler (Ankara 2001), Osmanlılar’da Ulaşım ve Haberleşme (Menziller) (Ankara 2002), Sürgünden Soykırıma: Ermeni İddiaları (İstanbul 2006, 2015), The Story of 1915: What Happened to the Ottoman Armenians? (Ankara 2008), Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-1650) (6 cilt, İstanbul 2009), Türkiye’nin Derin Kökleri: Osmanlı Kimliği ve Aşiretler (İstanbul 2017) başlıca eserleridir.