ABDURRAHMAN b. HİŞÂM - TDV İslâm Ansiklopedisi

ABDURRAHMAN b. HİŞÂM

عبد الرحمن بن هشام
Müellif: DİA
ABDURRAHMAN b. HİŞÂM
Müellif: DİA
Web Sitesi: TDV İslâm Ansiklopedisi
Yayımcı: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Baskı Tarihi: 1988
Erişim Tarihi: 11.12.2024
Web Adresi:
https://islamansiklopedisi.org.tr/abdurrahman-b-hisam
DİA, "ABDURRAHMAN b. HİŞÂM", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/abdurrahman-b-hisam (11.12.2024).
Kopyalama metni

1204’te (1789-90) doğdu. Babası, Fas Sultanı Mevlây Süleyman’ın kardeşi Mogador Valisi Mevlây Hişâm’dır. Amcası Süleyman onu önce Suveyre valiliğine tayin etti. Abdurrahman burada iyi bir idareci olarak kendini gösterdi ve o yörede çıkan isyanların bastırılmasında önemli hizmetlerde bulundu. Bunun üzerine amcası onu vekili (halife) sıfatıyla Fas’a gönderdi ve kendi çocuklarına tercih ederek 4 Rebîülevvel 1238’de (19 Kasım 1822) resmen veliaht ilân etti. Mevlây Süleyman bu tarihten dokuz gün sonra öldü. Abdurrahman amcasının ölümü üzerine onun resmî vârisi olarak 30 Kasım 1822’de tahta geçti. Bunun üzerine Kadı Şerif Mevlây Ahmed b. Abdülmelik, Allâme Müftü Ebû Abdullah Muhammed b. İbrâhim, ileri gelen devlet adamları, âlimler ve kumandanlar toplanıp Abdurrahman’a biat ettiler. Abdurrahman b. Hişâm saltanatının ilk yıllarından itibaren çeşitli kabilelerin isyanları ile uğraşmak zorunda kaldı. 1824, 1828, 1831, 1843, 1849, 1852 ve 1857 yıllarında çıkan önemli isyanları bastırmaya muvaffak oldu. Sultanlığı sırasında Avrupalı devletlerle olan münasebetleri, onların ekonomik çıkarları çerçevesinde, bazan dostça, bazan da düşmanca geçti. Ticarî menfaatleri zedelenen ve gemilerine el konulan İngilizler 1828’de Tanca’yı abluka altına alırken, Avusturyalılar da 1829’da Asîlâ (Arzila) ve Tıtvân’ı (Tetuan) bombaladılar. Doğuya doğru yayılma siyaseti güden Abdurrahman b. Hişâm, Cezayir’de Osmanlılar’a karşı Ticânîler’i ve Tayyibîler’i himaye ettiği gibi, 1830’da buradaki Osmanlı hâkimiyetinin kalkmasından faydalanarak Tlemsen (Tilimsân), Miliana ve Midia bölgelerini nüfuzu altına almaya çalıştı. Ancak Oran ve Mersalkebîr’i işgal etmiş bulunan Fransızlar’ın baskıları sonunda bölgedeki adamlarını geri çekmek zorunda kaldı; fakat bölgeyle ilgisini tam olarak kesmedi. Cezayir’de Fransızlar’a karşı baş gösteren direniş hareketinin lideri Abdülkādir’i destekledi; hatta mücadelesinde başarılı olamayan Abdülkādir’in Fas’a sığınmasına izin verip onunla birlikte harekete geçti. Ancak 14 Ağustos 1844’te Isly’de Fransızlar’a mağlûp oldu; bu arada Tanca ve Suveyre (Mogador) Fransızlar tarafından bombalandı. Bunun üzerine 26 Ekim 1844’te Tanca Antlaşması’nı imzalayarak Fransızlar’ın Cezayir hâkimiyetini kabul etti. 1845’te de Cezayir-Fas sınırlarının tayinine dair olan mukaveleyi imzaladı. 1847’de Abdülkādir’i ülkeden çıkararak Fransızlar’a teslim etmeye mecbur oldu. Verilen tâvizler sonucu Fransızlar’la düzelmiş gibi görünen münasebetler, bu politikayı benimsemeyen bazı grupların silâhlı muhalefeti üzerine tekrar bozuldu. Ayrıca Fransızlar 1851’de Selâ Limanı’nı topa tuttular. Abdurrahman b. Hişâm’ın saltanatı döneminde Fas ile Avrupa ülkeleri arasında ticarî münasebetler gelişti ve Portekiz, İngiltere, Sardinya, İspanya, Fransa, Avusturya, Amerika, İsveç, Danimarka gibi ülkelerin bazılarıyla yeni ticaret anlaşmaları imzalanırken bazılarıyla da eski anlaşmalar yenilendi. Halkın hoşnutsuzluğuna rağmen başlangıçta İngiltere ve Fransa’ya tanınan ticarî imtiyazlar, sonradan diğer Avrupalı devletlere de tanındı.

Abdurrahman b. Hişâm 29 Muharrem 1276’da (28 Ağustos 1859) Miknâs’ta öldü. Cenazesi Sultânü’l-a‘zam Mevlây İsmâil’in hazîresine defnedildi. Yerine oğlu Muhammed geçti. Kaynaklarda âdil, dindar ve halka şefkatle muamele eden iyi bir idareci olarak anlatılır. İlmin, ziraat ve sanayinin gelişmesi için çok çalışmış ve ülkesinde bazı imar faaliyetlerinde bulunmuştur. Merakeş’te Bû Hassân, Kannariye ve el-Vüstâ camilerini yaptırdığı gibi Tanca Limanı ile Fas, Merakeş ve Selâ’daki camileri de tamir ettirmiştir. Ayrıca büyük bir hastahane yaptırmıştır.


BİBLİYOGRAFYA

Ahmed es-Selâvî, Kitâbü’l-İstiḳṣâ, Kahire 1312, IV, 172-210.

L. Godard, Description et histoire du Maroc, Paris 1860, II, 585-629.

İbn Zeydân, Târîḫu Miknâs, Rabat 1933, I, 205-231; IV, 81-359.

Jamil M. Abu’n-Nasr, A History of the Maghrib in the Islamic Period, Cambridge 1980, s. 233, 240-241, 285-288, 290.

Salâh el-Akkād, el-Maġribü’l-ʿArabî, Kahire 1980, s. 70.

, III, 341.

İbrâhim Harekât, el-Maġrib ʿabre’t-târîḫ, Rabat 1405/1985, III, 172-229.

R. Danziger, “ʿAbd al-Qādir and ʿAbd al-Raḥmān: Religious and Political Aspects of their Confrontation, 1843-1847”, , VI (1981), s. 27-35.

G. Yver, “Abdurrahman”, , I, 49-50.

Ph. de Cossé Brissac, “ʿAbd al-Raḥmān b. His̲h̲ām”, , I, 84.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1988 yılında İstanbul’da basılan 1. cildinde, 166-167 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.
TDV İslâm Ansiklopedisi'nden rastgele bir madde okumak ister misiniz?
BAŞKA BİR MADDE GÖSTER