https://islamansiklopedisi.org.tr/esref-ali
Hindistan’ın Muzaffernagar bölgesindeki Tehâne’de doğdu. İlk öğrenimini memleketinde tamamladıktan sonra Diyûbend’e giderek el-Medresetü’l-âliye’ye devam etti. Mahmûd Hasan ed-Diyûbendî’den mantık, felsefe, fıkıh ve usûl-i fıkıh, Seyyid Ahmed ed-Dihlevî’den riyâzî ilimler ve ferâiz, Ya‘kūb b. Memlûkülalî’den hadis ve tefsir okudu. Öğrenimini bitirince hac maksadıyla Mekke’ye gitti. Orada Çiştiyye tarikat şeyhlerinden İmdâdullah et-Tehânevî ile görüşüp ona intisap etti. Bir müddet sonra ülkesine dönerek Kanpûr’da bulunan Câmiululûm Medresesi’nde müderrisliğe başladı. Tasavvufî cephesinin ağır basması üzerine öğretim faaliyetini terkedip irşad amacıyla Hindistan’ın çeşitli bölgelerine seyahatler yaptı. İkinci defa Mekke’ye giderek şeyhi İmdâdullah’ın yanında bir müddet kaldıktan sonra 1897 yılında ülkesine döndü ve ömrünün sonuna kadar pek ayrılmadığı Tehâne’ye yerleşti. 6 Receb 1362 (9 Temmuz 1943) tarihinde Tehâne’de vefat etti ve oraya defnedildi.
Telif ve öğretim faaliyetleri yanında kendisine mektupla sorulan sorulara cevap veren Eşref Ali, hayatı boyunca gayri müslimlerin müslümanların hayat tarzı üzerindeki olumsuz etkilerini önlemeye çalıştı ve bu konuda oldukça başarı sağladı. Bununla birlikte gayri müslimlerin ilminden faydalanılması gerektiğini söyleyerek her fırsatta ilimle dinin çatışmadığını belirtmiştir.
Eserleri. Eşref Ali’ye nisbet edilen eserlerin risâlelerle birlikte 800 civarında olduğu nakledilir. Bir kısmı Arapça, çoğu Urduca olan kitapları tefsir, kıraat, kelâm, tasavvuf, ahlâk ve fıkha dairdir. Belli başlı eserleri şunlardır:
1. Beyânü’l-Ḳurʾân. Kur’an’ın Urduca tercümesi ve tefsiri niteliğinde olup on iki cilt halinde yayımlanmıştır (Delhi 1334, 1349; Thana Bhawan 1353).
2. el-Bevâdir ve’n-nevâdir. Çeşitli konulara dair eserlerinden seçmeler mahiyetindedir (Delhi 1365).
3. Tenşîṭü’ṭ-ṭabʿ fî icrâʾi’l-ḳırâʾati’s-sebʿ.
4. Bihişt-i Zîver. Kız öğrenciler için hazırlanmış on ciltlik bir ilmihal kitabıdır. Hindistan ve Pakistan’da pek çok baskısı yapılmış olup halen kitaba olan ilgi devam etmektedir. Eser Requisites of Islam adıyla Rahîm Ali tarafından İngilizce’ye çevrilmiştir (Delhi 1972).
5. Ḥuḳūḳ-ı Ferâʾiż (Mültan 1960).
Bunlardan başka el-Ḳavlü’l-fâṣıl beyne’l-ḥaḳḳı ve’l-bâṭıl, et-Tecelli’l-ʿaẓîm fî aḥseni taḳvîm, et-Tekeşşüf ʿan mühimmâti’t-taṣavvuf, Envârü’l-vücûd fî eṭvâri’ş-şühûd, Taḥẕîrü’l-iḫvân ʿan tezvîri’ş-şeyṭân, Terbiyetü’s-sâlik ve tenciyetü’l-ḫâliḳ onun tasavvuf ve ahlâkla ilgili eserlerinden bazılarıdır.
BİBLİYOGRAFYA
Azîz el-Hasan, Eşrefü’s-sevâniḥ, Leknev 1357/1938, I-III.
a.mlf., Ḫâtimetü’s-sevâniḥ, Leknev 1362/1943 (bu kitap Eşrefü’s-sevâniḥ’in IV. cildidir. Burada müellifin 1354 [1936] yılına kadar yazdığı eserlerin bir listesi vardır.).
Abdülbârî Nedvî, Tecdîd-i Taṣavvuf u Sülûk, Leknev 1949.
a.mlf. Câmiʿu’l-müceddidîn, Leknev 1950.
a.mlf., Tecdîd-i Meʿâşiyyât, Leknev 1956.
a.mlf., Tecdîd-i Taʿlîm u Teblîġ, Leknev, ts.
Abdülmecîd Deryâbâdî, Ḥakîmü’l-ümme, A‘zamgarh 1371/1951.
Gulâm Muhammed, Ḥayât-ı Eşref, Karaçi 1951.
Süleyman Nedvî, Yâd-ı Reftegân, Karaçi 1955, s. 283-301.
Abdurrahman Han, Sîret-i Eşref, Mültan 1375/1956.
Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-ḫavâṭır, VIII, 56-59.
B. D. Metcalf, Islamic Revival in British India: Deoband 1860-1900, Princeton 1982, s. 132, 156, 172, 176, 180, 204, 210.
a.mlf., “Ashraf Ali Thonawi”, Dictionnaire biographique des savants et grandes figures du monde musulman périphérique du XIXe siècle à nos jours (ed. M. Gaborieau v.dğr.), Paris 1992, s. 9-10.
M. Mujeeb, The Indian Muslims, New Delhi 1985, s. 530, 552.
