İBNÜ’s-SEMMÂK, Ebû Amr

260 (873) yılı civarında doğduğu tahmin edilmekte, el-Bâzü’l-eşheb lakabıyla anılmaktadır. Hanbel b. İshak, Ebû İshak el-Harbî, Ebû Kılâbe er-Rekāşî, İbnü’l-Münâdî gibi hocalardan hadis dinledi; Cehdamî ve Muhammed b. Ahmed el-Berrâ’dan kıraat öğrendi. Dârekutnî, İbn Şâhin, Hattâbî, Ebû Abdullah İbn Mende, Hâkim en-Nîsâbûrî, Şeyh Müfîd ve İbn Şâzân el-Bağdâdî gibi âlimler de onun talebesi oldular. Bağdat’ta yaşadığı anlaşılan İbnü’s-Semmâk, kendi eserlerini ve kütüphanesindeki kitapların çoğunu bizzat istinsah etti. Âlî, nâzil, sağlam ve zayıf ayırımı yapmadan elde ettiği rivayetleri toplamak suretiyle hacimli eserler meydana getiren İbnü’s-Semmâk seçici davranmadığı için eleştirilmiştir. Dârekutnî ve Hatîb el-Bağdâdî gibi âlimler onu “sika” ve “sadûk” terimleriyle değerlendirirken (Hatîb, XI, 303) Zehebî kendisini güvenilir bulmakla beraber bazı rivayetlerinin tenkit edildiğini söylemektedir (Mîzânü’l-iʿtidâl, III, 31). İbn Hacer ise Buhârî’den yaklaşık bir asır sonra vefat etmesine rağmen onun bazı şeyhlerine ulaşıp âlî isnadlar elde ettiğini belirtmektedir (Lisânü’l-Mîzân, IV, 131). İbnü’s-Semmâk 26 Rebîülevvel 344’te (20 Temmuz 955) Bağdat’ta vefat etti ve Bâbüddeyr Kabristanı’na defnedildi.

Eserleri. 1. Ḥadîs̱. Talebelerinden İbn Şâzân el-Bağdâdî’nin rivayet ettiği ve birkaç cüzden oluştuğu ifade edilen risâlenin (Kettânî, s. 146) bazı kısımları Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’dedir (Elbânî, s. 58).

2. Cüzʾ fîhi ḥadîs̱ü münker ve nekîr ve ḥadîs̱ü Züreyb vaṣiyyi ʿÎsâ ʿaleyhi’s-selâm ve ġayru ẕâlik (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 86, vr. 202-207).

3. el-Fevâʾidü’l-münteḳāt. Bazı kısımları Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de bulunan eserde müellifin, hocası Hanbel b. İshak’ın cüzünden seçtiği hadisler de yer almaktadır (a.g.e., s. 59).

4. Vefeyâtü şüyûḫih (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 106).

5. el-Emâlî (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 89/7, vr. 99-190).

6. Feżâʾilü Ehli’l-beyt. Eserden Hz. Ali ile ilgili olan bazı rivayetler İbn Şehrâşûb’un Menâḳıbü âli Ebî Ṭâlib adlı kitabında nakledilmiştir (II, 88, 136, 186, 282, 337).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2000 yılında İstanbul’da basılan 21. cildinde, 204 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.