https://islamansiklopedisi.org.tr/mervezi-ahmed-b-ali
Muhtemelen 202 (816-17) yılında doğdu. Aslen Mervli olup Ebû Bekir el-Mervezî diye tanınır. Ümeyyeoğulları’nın mevlâsı olduğu için Ümevî veya Kureşî nisbeleriyle de anılır. Kendisiyle aynı dönemde yaşayan Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed el-Mervezî ile zaman zaman karıştırılmıştır (Sezgin, I, 317). Merv’den Bağdat’a göç ettiği ileri sürülmüş, Bağdat, Humus ve Dımaşk’ta muhaddislerden hadis almıştır. Hocaları arasında Ahmed b. Hanbel, Yahyâ b. Maîn, Ali b. Medînî, Ali b. Ca‘d, Ebû Hayseme Züheyr b. Harb, Ahmed b. İbrâhim el-Mevsılî, Bündâr diye meşhur olan Muhammed b. Beşşâr gibi muhaddisler yer almış; kendisinden Taberânî, Nesâî, Ebû Avâne, İbn Cevsâ, aynı zamanda eserlerinin râvisi İbnü’n-Nâsıh ve diğerleri hadis rivayet etmiştir. Humus’ta kadılık, Dımaşk’ta Ebû Zür‘a Muhammed b. Osman el-Kādî’nin yerine kadı nâibliği (veya kadılık) görevlerinde bulunan Mervezî (Mizzî, I, 408; Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XIII, 528) hayatının son yıllarını geçirdiği Dımaşk’ta 15 Zilhicce 292’de (18 Ekim 905) vefat etti ve Kadı Ebû Hafs Ömer b. Hasan’ın kıldırdığı cenaze namazının ardından defnedildi (Mizzî, I, 410). Nesâî onu “sika” olarak değerlendirmiş, ayrıca “muhaddislerin güveniliri, ilim dağarcığı” gibi sözlerle anılmıştır (Hatîb, IV, 304; Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XIII, 528). İbn Hacer el-Askalânî de onu pek çok şeyhi ve rivayeti bulunan faziletli bir kişi diye niteler (Tehẕîbü’t-Tehẕîb, I, 62).
Eserleri. 1. Müsnedü Ebî Bekr eṣ-Ṣıddîḳ. Muhtelif sahâbîlerin Hz. Ebû Bekir’den rivayet ettiği 140 hadisi ihtiva eden ve râvisi İbnü’n-Nâsıh tarafından birkaç hadis daha ilâve edilen eseri Şuayb el-Arnaût neşretmiştir (Beyrut 1390/1970, 1391/1971, 1393/1973, 1399/1979, 1406/1986). Kitap, Ahmet Davudoğlu tarafından Müsnedü Ebî Bekr es-Sıddîk (Hadîs-i Şerîfler) adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir (İstanbul 1981).
2. Kitâbü’l-Cumʿa ve fażlihâ. Yine İbnü’n-Nâsıh tarafından rivayet edilen eser Ebû Bekir el-Mervezî’nin kırk dört hocasından aldığı, cuma günü ve cuma namazı hakkında altmış beş hadis ihtiva etmekte olup bunlar başta Ṣaḥîḥayn olmak üzere Kütüb-i Sitte’de yer almış, sahih veya hasen olarak nitelendirilmiştir. Nejdet Arman, Köprülü Kütüphanesi’ndeki nüshasını (nr. 1584, vr. 76a-83b) esas alarak eseri tahriç etmiştir (bk. bibl.).
3. Ḥadîs̱ü Ebî Bekr el-Mervezî. Bilinen tek nüshası Zâhiriye Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Mecmû‘, nr. 110, vr. 82a-89a).
Ebû Bekir el-Mervezî’nin ayrıca Kitâbü’l-ʿİlm (İbn Hacer, Fetḥu’l-bârî, I, 21), Müsnedü ʿOs̱mân (Süyûtî, I, 85), Müsnedü ʿÖmer (İbn Hacer, Fetḥu’l-bârî, I, 337) ve Müsnedü ʿÂʾişe adlı eserlerinin olduğu zikredilmiştir. Bazı kaynaklarda müellife Kitâbü’l-Veraʿ adıyla bir eser nisbet edilmişse de (Sezgin, I, 317) bu kitap, onun dönemindeki bir başka muhaddis olan Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed el-Mervezî’nin, hocası Ahmed b. Hanbel’e sorduğu zühd ve takvâya dair soru ve cevapları ihtiva etmektedir (nşr. Semîr b. Emîn ez-Züheyrî, Riyad 1418/1997). Aynı adla Ahmed b. Hanbel’e de izâfe edilen eserin daha önce de muhtelif neşirleri yapılmıştır (DİA, II, 78).
BİBLİYOGRAFYA
Ahmed b. Ali el-Mervezî, Müsnedü Ebî Bekr eṣ-Ṣıddîḳ (nşr. Şuayb el-Arnaût), Beyrut 1406/1986, neşredenin girişi, s. 9-12.
Hatîb, Târîḫu Baġdâd, IV, 304.
Mizzî, Tehẕîbü’l-Kemâl, I, 407-411.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XIII, 527-528.
a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, II, 663.
İbn Hacer, Fetḥu’l-bârî (Hatîb), I, 21, 337.
a.mlf., Tehẕîbü’t-Tehẕîb, I, 62.
a.mlf., Muʿcemü’l-müfehres (nşr. M. Şekkûr el-Meyâdînî), Beyrut 1418/1998, s. 62, 91-92.
Süyûtî, Tenvîrü’l-ḥavâlik, Mısır 1389/1969, I, 85.
Elbânî, Maḫṭûṭât, s. 141.
Sezgin, GAS (Ar.), I, 317.
Nejdet Arman, Ebû Bekr el-Mervezî ve Kitâbü’l-Cum‘a ve fadlihâ İsimli Hadis Cüzü (yüksek lisans tezi, 1988), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 4-9, 28-31, 34-35.
Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan – Ebû Huzeyfe Râid b. Sabrî, Muʿcemü’l-muṣannefâti’l-vâride fî Fetḥi’l-bârî, Riyad 1412/1991, s. 370.
Cezzâr, Medâḫilü’l-müʾellifîn, III, 1509-1510.
Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 165.
M. Yaşar Kandemir, “Ahmed b. Hanbel”, DİA, II, 78.
