RÂFİÎ, Abdülkādir b. Mustafa

Trablus’ta doğdu. Hz. Ömer’in soyundan olup Trablusşam’da Âl-i Râfiî diye tanınan bir ulemâ ailesine mensuptur. Trablus’ta yetişti. Kur’ân-ı Kerîm’i ezberleyip şehrin ulemâsından dinî ilimlerle ilgili ilk bilgileri aldıktan sonra 1263’te (1847) ağabeyi Muhammed er-Râfiî’nin yanına Kahire’ye gitti. Ondan fıkıh, İbrâhim el-Bâcûrî, İbrâhim es-Sekkā, Muhammed el-Üşmûnî, Ahmed Minnetullah es-Sebâsî el-Umeyrî ve diğer âlimlerden hadis, tefsir ve aklî ilimleri okudu. Tahsilini tamamlayınca 1275 (1859) yılında Ezher’de ders vermeye başladı. Yetiştirdiği yüzlerce talebesi arasında Abdurrahman es-Süveysî, Muhammed el-Arûsî, Ahmed el-Arûsî, Mustafa el-Ebyârî, Ahmed Râfi‘ et-Tahtâvî, Hüseyin el-Cisr, Yûsuf b. İsmâil en-Nebhânî, İbrâhim el-Cârim, Muhammed Sâlih el-Baytâr, Abdurrahman er-Râfiî, Muhammed Ali er-Râfiî, Abdürrezzâk er-Râfiî gibi âlimler bulunmaktadır. Ağabeyi Muhammed er-Râfiî’nin 1280’de (1863) vefatı üzerine onun yerine Ezher’deki Revâku’ş-Şevâm şeyhliğine ve Dîvânü’l-evkāf müftülüğüne tayin edildi. Bu arada Meclisü’l-ahkâm’a üye seçildi. On iki yıl müftülük görevi yaptıktan sonra Hidiv İsmâil Paşa zamanında Büyük Şer‘iyye Mahkemesi’nin iki ilmî meclis şeklinde yeniden düzenlenmesi sırasında ikinci meclisin başkanlığına getirildi (1293/1876) ve beş yıl bu görevde kaldı. Birinci meclis kapatılıp mahkeme tek meclisli hale getirilince reisliği 1313 (1895) yılına kadar yine o yürüttü. Mısır Kadısı Abdullah Cemâleddin’in ayrılması üzerine görevi ona teklif edildiyse de kabul etmedi. Muhammed Abduh’un vefatının ardından 4 Ramazan 1323 (2 Kasım 1905) tarihinde Mısır müftülüğüne getirildiyse de üç gün sonra vefat etti ve Karâfetülmücâvirîn’de defnedildi. İlmî kudretinden dolayı “Küçük Ebû Hanîfe” lakabıyla anılan Râfiî, o sırada biri Ezher şeyhine olmak üzere iki kişiye verilen birinci dereceden “Kisvetü’ş-şerîf” pâyesiyle ödüllendirilmiştir. Râfiî, özellikle Hanefî fıkhına dair değerli yazmaların da içinde bulunduğu 1457 cilt kitabını Ezher Kütüphanesi’ne vakfetmiş, kitaplar 1927 yılında kütüphaneye aktarılmıştır. Oğlu Muhammed Reşîd er-Râfiî Tercemetü ḥayâti’ş-Şeyḫ ʿAbdilḳādir er-Râfiʿî (Kahire 1323) adıyla bir eser yazmıştır.

Eserleri. 1. Taḳrîrâtü’r-Râfiʿî ʿalâ Reddi’l-muḥtâr (et-Taḥrîrü’l-muḫtâr li-Reddi’l-muḥtâr). İbn Âbidîn’in Haskefî’nin ed-Dürrü’l-muḫtâr’ına yazdığı Reddü’l-muḥtâr adlı hâşiyedeki anlaşılması zor yerleri açıklamak amacıyla kaleme alınmıştır. Müellifin Reddü’l-muḥtâr’ın kenarına yazdığı açıklamalar önce oğlu Muhammed Reşîd tarafından ayrı bir kitap halinde derlenmiş, daha sonra her ikisi tarafından gözden geçirilmiştir. Râfiî’nin, sağlığında ilâvelerde bulunduğu eser onun vefatından hemen sonra oğlu tarafından yayımlanmıştır (I-II, Bulak 1323, 1329; Beyrut 1407/1987; nşr. Muhammed Ali Muavvaz – Âdil Ahmed Abdülmevcûd, I-XIV, Beyrut 1415/1994, Reddü’l-muḥtâr ile birlikte, son iki cilt Taḳrîrât olup sonradan basılmıştır: Beyrut 1418/1998; I-XIV, Riyad 1423/2003).

2. Taḳrîrü’l-Eşbâh ve’n-neẓâʾir. Ahmed b. Muhammed el-Hamevî’nin İbn Nüceym’in el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir’ine yazdığı Ġamzü ʿuyûni’l-beṣâʾir adlı şerh üzerine kaleme alınmıştır.

3. Cedvelü’l-aġlâṭi’l-vâḳıʿa fî kitâbi Ḳurreti ʿuyûni’l-aḫyâr. İbn Âbidînzâde’nin babasına ait Reddü’l-muḥtâr’a yazdığı tekmiledeki hatalarla ilgilidir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2007 yılında İstanbul’da basılan 34. cildinde, 394 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.