TDV İslâm Ansiklopedisi editörleri tarafından tespit edilen ilişkili maddeler aşağıda sunulmaktadır. Fakat, TÂLİM ve TERBİYE maddesi ile arasında alaka kurulabilecek ansiklopedi maddeleri bunlarla sınırlı olmayabilir.
SUFFE
Mescid-i Nebevî’nin bitişiğinde yoksul sahâbîlerin barınması için yapılan ve giderek bir eğitim kurumu haline gelen yer.
MEDRESE
İslâm tarihinde eğitim ve öğretim kurumlarının genel adı.
İCÂZET
İslâmî eğitim ve öğretimde akademik diplomaları, sanat ve meslekte yeterlilik için gerekli izin ve onayı ifade eden terim.
MEKTEP
İslâm ülkelerinde ve özellikle Osmanlılar’da çocuklara temel eğitimin verildiği yer.
DÂRÜLULÛM
İslâm dünyasında özellikle dinî ilimlerin tahsil edildiği bazı eğitim ve öğretim kurumlarının ortak adı.
DÂRÜLFÜNUN
Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılda kurulan yüksek öğretim müessesesi.
MAÂRİF-i UMÛMİYYE NEZÂRETİ
Osmanlı Devleti’nde 1857’de kurulan ve Cumhuriyet döneminde Maarif Vekâleti adını alan teşkilât.
ÜNİVERSİTE
Kültür ve coğrafya sınırlarını aşarak çeşitli alanlarda yüksek eğitim ve öğretim veren kurum.
İLÂHİYAT FAKÜLTESİ
Din görevlisi, öğretmen ve ilâhiyat alanında araştırmacı yetiştiren, üniversiteye bağlı yüksek öğretim kurumu.
İMAM-HATİP LİSESİ
Temel öğretime dayalı dört yıllık din öğretimi kurumu.
ÂDÂB-ı MUÂŞERET
Terbiye, nezaket ve görgü kuralları anlamında ahlâk terimi.
CAMİ
KÜTÜPHANE
KÜTTÂB
Bazı İslâm ülkelerinde dinî ilkokullara verilen ad.
EZHER
Kahire’de, İslâm dünyasının halen yaşamakta olan en eski dinî eğitim kurumu durumundaki cami ve etrafındaki külliye.
ENDERUN
Osmanlılar’da idarî ve askerî kadronun yetiştirilmesi için teşkil edilen saray eğitim kurumu.
DERS VEKÂLETİ
Medreselerdeki eğitim ve öğretimi düzenlemek üzere şeyhülislâmlık makamına bağlı olarak kurulan daire.
ÂDÂB-ı DERS
Klasik İslâm eğitiminde, öğretmen-öğrenci münasebetleri başta olmak üzere, pedagojik kuralları düzenleyen disipline verilen ad.
DÂRÜLKURRÂ
Kur’an öğretilen ve hâfız yetiştirilen mekteplerin, kıraat tâlimi yapılan medrese veya bölümlerin genel adı.
DÂRÜLHADİS
Hadis öğrenimi için kurulan medrese.
SAHN-ı SEMÂN
Fâtih Sultan Mehmed tarafından İstanbul’da kurulan yüksek dereceli medrese.
TEKKE
Bir şeyhin yönetiminde tasavvuf eğitiminin verildiği mekân.
GALATASARAY MEKTEB-i SULTÂNÎSİ
Fransız eğitim sistemine göre 1868’de İstanbul’da açılan orta dereceli öğretim kurumu.
MÜHENDİSHÂNE-i BAHRÎ-i HÜMÂYUN
Çağdaş anlamda eğitim vermek üzere 1775 yılında açılan mektep.
MÜHENDİSHÂNE-i BERRÎ-i HÜMÂYUN
Mühendis yetiştirmek üzere 1795 yılında açılan mektep.
MEKTEB-i TIBBİYYE
Modern tıp eğitiminin verilmesi amacıyla 1827’de İstanbul’da kurulan askerî mektep.
AŞİRET MEKTEB-i HÜMÂYUNU
Osmanlı Devleti’nde aşiretlere mensup çocukların eğitimi için II. Abdülhamid tarafından 1892’de İstanbul’da kurulmuş olan mektep.
ISLAHHÂNE
Osmanlılar’da kimsesiz ve fakir çocuklara meslekî eğitim vermek üzere kurulan ve daha sonra sanat mektepleri haline dönüşen kurumların adı.
PESANTREN
Endonezya’da geleneksel din eğitimi kurumu.
BEYTÜLMİDRÂS
Yahudilerin dinî eğitim ve öğretim yaptıkları yer.
İLMİYE
Osmanlı Devleti’nde eğitim, yargı, fetva ve diyanet teşkilâtını oluşturan medrese menşeli ulemâ sınıfı.
ZERNÛCÎ
Hanefî fıkıh âlimi, eğitimci.
İBN SAHNÛN
Mâlikî fıkıh âlimi, eğitim bilimci.
SELİM SÂBİT EFENDİ
Türkiye’nin ilk çağdaş eğitim bilimcisi.
HOCA
İslâm ülkelerinde, özellikle Türkiye ve İran’da eğitim, bürokrasi, ticaret ve maliye alanlarında çeşitli meslek erbabı için kullanılan bir unvan.
TÜRKİYE MAARİF TARİHİ
Osman Nuri Ergin’in (ö. 1961) Türk eğitim ve kültür tarihine dair eseri.
YÜKSEK İSLÂM ENSTİTÜSÜ
Dinî konularda araştırmacı, öğretmen ve din görevlisi yetiştirmek üzere Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı olarak açılan yüksek okul.
EMRULLAH EFENDİ
Eğitime dair fikirleri ve uygulamaları ile tanınan Osmanlı Maarif nâzırı.
YÜCEL, Hasan Âli
Türk devlet ve siyaset adamı, eğitimci, şair ve yazar.
MEDRESETÜ’l-HATTÂTÎN
Hüsn-i hat ile İslâm kitap sanatlarının öğretim ve eğitimi için 1915’te kurulan Osmanlı müessesesi.
RÜŞDİYE
Tanzimat döneminde Batı tarzında oluşturulan, zamanla ilk öğretim kademesiyle birleşen orta öğretim kurumu.
İDÂDÎ
Rüşdiye mezunlarını yüksek okullara hazırlamak için açılan, günümüzdeki liseye denk orta öğretim kurumu.
DÂRÜLMAÂRİF
Osmanlı maarif tarihinde Avrupaî mektep planında yapılan binada açılan ilk modern kurum.
DÂRÜLMUALLİMÂT
Osmanlı Devleti’nde 1870-1924 yılları arasında faaliyet gösteren kız öğretmen okullarına verilen ad.
DÂRÜLMUALLİMÎN
Osmanlı Devleti’nde 1848-1924 yılları arasında faaliyet gösteren erkek öğretmen okullarına verilen ad.
DÂRÜLMÛSİKĪ-i OSMÂNÎ
İstanbul’da kurulan özel Türk mûsikisi mektebi.
MEKTEB-i MAÂRİF-i ADLİYYE
II. Mahmud döneminde (1808-1839) devlet memuru yetiştirmek için kurulan ilk modern okul.
MEKTEB-i MÜLKİYYE
Osmanlı Devleti’nde memur yetiştirmek amacıyla 1858’de açılan okul.
MEKTEB-i NÜVVÂB
Nâib yetiştirmek için 1855’te açılan medrese/mektep.
MEKTEB-i OSMÂNÎ
Osmanlı Devleti’nin yurt dışında açtığı ilk ve tek okul.
BAHRİYE MEKTEBİ
Türk deniz kuvvetlerine subay yetiştiren Deniz Harp Okulu ve Lisesi’nin eski adı.
HENDESE-i MÜLKİYYE MEKTEBİ
Mühendis yetiştirmek üzere İstanbul’da 1883’te açılan mektep.
SANÂYİ-i NEFÎSE MEKTEBİ
1883’te İstanbul’da açılan güzel sanatlar öğretim kurumu.
KÖY ENSTİTÜSÜ
Türkiye’de köy okullarına öğretmen yetiştirmek ve yörenin kalkınmasına öncülük etmek için kurulan ortaöğretim kurumu.
