İslâm felsefesi ve ahlâk konuları başta olmak üzere belli ölçüde çağdaş İslâm düşüncesi ve çağdaş İslâmî hareketler ve kısmen İslâm siyaset, bilim ve eğitim tarihi konularını "İslâm düşüncesi ve ahlâk" başlığı altında toplayan TDV İslâm Ansiklopedisi bu alanın terimleri, temel meseleleri, tarihi, literatürü ve önde gelen simaları hakkında ilmî araştırmalara dayalı, yeterli ve güvenilir bilgiler sunmaktadır.

"Ahlâk", "felsefe", "ilim", "düşünme", "bilgi", "tâlim ve terbiye" gibi maddelerde tüm bu alanlara dair genel çerçeve oluşturan özlü bilgiler verilirken "akıl", "ruh", "madde", "hikmet", "mantık", "mâhiyet", "zaman" gibi İslâm düşüncesinin temel kavram ve meseleleri ayrı maddeler olarak derinlikli bir şekilde incelenmektedir. Öte yandan "hilim", "iffet", "kanaat", "itidal", "fazilet", "enâniyet", "gıybet", "iltimas" gibi İslâm ahlâkının belli başlı konuları birer madde olarak kaleme alınmıştır.

TDV İslâm Ansiklopedisi'nde "Fârâbî", "İbn Sînâ", "Nasîruddin et-Tûsî", "İbn Haldûn", "Molla Sadrâ", "Yanyalı Esad Efendi" gibi modernleşme öncesi İslâm düşüncesinin önde gelen temsilcilerinin yanı sıra "Cemâleddîn Efgānî", "Rızâeddin Fahreddin", "Ma Dexing", "İsmail Hakkı İzmirli", "Ali Şerîatî", "Seyyid Kutub", "Nurettin Topçu", "Roger Garaudy", "Mâlik b. Nebî", "Aliya İzzetbegoviç" gibi çağdaş İslâm düşüncesinin önemli simalarının biyografilerine yer verilir. İslâm düşüncesinin oluşum ve gelişiminde etkili olmuş "Sokrat", "Eflâtun", "Aristo", "İskender Afrodisî", "Câlînûs (Galen)" gibi düşünürler hakkında da müstakil maddeler yer almaktadır. Ayrıca "el-Medînetü'l-fâzıla", "eş-Şifâ", "Tehâfütü'l-felâsife", "Hikmetü'l-işrâk", "Miʻyâr-ı Sedâd", "Tehzîbü'l-ahlâk", "Edebü'd-dünyâ ve'd-dîn", "Ahlâk-ı Alâî" gibi İslâm düşüncesi ve ahlâk klasikleri de TDV İslâm Ansiklopedisi'nde birer madde olarak okuyucuya sunulur.

Telif ve redaksiyon aşamalarında çoğunluğu Türkiye'den olmak üzere dünyanın çeşitli ülkelerinden iki bini aşkın araştırmacı ve ilim adamının katkıda bulunduğu TDV İslâm Ansiklopedisi'nin İslâm düşüncesi ve ahlâk maddeleri de alanında uzman kişilerce kaleme alınmıştır.